Để hình dung cuộc sống của các cầu thủ qua từng thời kì,hãy cùng gặp gỡ và trò chuyện với bảy cầu thủ bóng đá thuộc bảy thế hệ khác nhau, trải dài từ năm 1935 đến 2005.
Họ là những chứng nhân sống động cho sự biến đổi không ngừng của môn thể thao vua. Tổng cộng, những người được phỏng vấn đã có hơn 3.000 lần ra sân ở cấp độ câu lạc bộ và hơn 100 lần khoác áo đội tuyển quốc gia. Một người trong số đó thậm chí còn sở hữu hơn 1.000 trận đấu trên cương vị huấn luyện viên.
Người lớn tuổi nhất trong nhóm là Billy McCullough, cựu hậu vệ của Arsenal và tuyển Bắc Ireland, ông vừa bước sang tuổi 90 vào tháng Bảy vừa qua.
McCullough thuộc về một thời đại mà các cầu thủ ngôi sao vẫn ngồi chung tàu điện ngầm với người hâm mộ để đến sân vận động, và việc uống một ly rượu sherry trước trận đấu hay hút thuốc lá trong giờ nghỉ giải lao là chuyện thường tình.
Ngược lại, người trẻ nhất là Ashley Phillips, hậu vệ 20 tuổi của Tottenham Hotspur. Cậu là sản phẩm của một xã hội đa văn hóa và hệ thống học viện bóng đá hiện đại, lớn lên trong một kỷ nguyên của khoa học thể thao và mạng xã hội.
Những câu chuyện mà họ chia sẻ không chỉ là hồi ức cá nhân, mà còn là bức tranh phản chiếu sự thay đổi to lớn của xã hội Anh và bóng đá thế giới. Phần 1 của loạt bài này sẽ tập trung vào những năm tháng sơ khai nhưng đầy màu sắc của thập niên 1950, 1960 và 1970.
Những khởi đầu khiêm tốn
Billy McCullough sinh ra tại Carrickfergus, Bắc Ireland vào năm 1935, lớn lên dưới cái bóng đen tối của Thế chiến thứ hai. Ký ức tuổi thơ của ông gắn liền với bom đạn hơn là trái bóng.
"Tôi còn nhớ cảnh máy bay Đức bay trên bầu trời Belfast và ném bom xuống xưởng đóng tàu," ông kể lại với giọng bồi hồi tại ngôi nhà khiêm tốn ở ngoại ô Bắc London. "Nhưng tất cả những điều đó dường như xa vời với tôi. Chúng tôi thường ra vùng nông thôn và ngủ dưới những bụi cây để tránh bom."
Lớn lên, McCullough chưa bao giờ mơ mộng về việc trở thành cầu thủ chuyên nghiệp. Ở tuổi 23, ông hài lòng với công việc tại xưởng đóng tàu Belfast và chỉ chơi bóng bán chuyên cho Portadown vào cuối tuần.
"Đó chỉ là tiền tiêu vặt thôi," ông nói về thu nhập từ bóng đá lúc bấy giờ. Cuộc đời ông chỉ thực sự rẽ sang hướng khác sau một trận giao hữu tại Windsor Park năm 1958, khi ông lọt vào mắt xanh của George Swindin, tân huấn luyện viên của Arsenal.
Lời đề nghị trở thành cầu thủ chuyên nghiệp đến với ông như một giấc mơ. Ông nhớ lại cuộc trò chuyện định mệnh: "Họ hỏi: 'Cậu có muốn trở thành cầu thủ chuyên nghiệp toàn thời gian không?'. Tôi trả lời: 'Vâng, nếu điều đó là có thể, tôi đồng ý ngay'."
Khác với McCullough, Ian Storey-Moore (sinh năm 1945) được phát hiện sớm hơn. Khi đang chơi bóng tại quê nhà Scunthorpe, một huấn luyện viên của Nottingham Forest tình cờ có mặt và mời ông đến thử việc.
Năm 16 tuổi, Ian bắt đầu cuộc sống của một cầu thủ học việc nhưng thực tế lại giống một nhân viên tạp vụ hơn, ông cười khổ khi nhớ lại. "Chúng tôi tập luyện vào buổi chiều, nhưng buổi sáng phải lau chùi phòng thay đồ, quét dọn khán đài, đánh giày cho các cầu thủ đội một. Thành thật mà nói, tôi ghét cay ghét đắng việc đó. Chẳng vui vẻ chút nào đâu, tôi có thể khẳng định với bạn điều đó."
Áp lực đè nặng lên vai Ian khi ông biết rằng đến năm 17 tuổi, nếu không được ký hợp đồng chuyên nghiệp, ông sẽ bị sa thải. "Tôi từng nghĩ: 'Chết tiệt, nhỡ họ không ký hợp đồng chuyên nghiệp với mình thì sao?'."
May mắn thay, ông đã được giữ lại với mức lương cơ bản khoảng 17 bảng một tuần, trong khi nhiều người bạn cùng trang lứa phải ngậm ngùi rời bỏ giấc mơ.
Câu chuyện của Steve Coppell (sinh năm 1955) lại mang một màu sắc tri thức hiếm thấy trong giới cầu thủ. Khi đang chuẩn bị cho kỳ thi đại học, ông được một tuyển trạch viên của Tranmere Rovers phát hiện và mời thử việc.
Coppell ban đầu từ chối vì không muốn xao nhãng việc học, nhưng sự kiên trì của tuyển trạch viên đã thuyết phục được ông. Sau khi ghi hat-trick trong trận thử việc, ông được đề nghị ký hợp đồng nhưng một lần nữa từ chối để theo đuổi ngành kinh tế tại Đại học Liverpool.
Cuối cùng, một thỏa thuận chưa từng có đã được thiết lập: Coppell vừa là sinh viên toàn thời gian, vừa là cầu thủ của Tranmere với mức lương 10 bảng mỗi tuần. "Tôi thậm chí còn không tập luyện cùng Tranmere," ông kể.
"Chiều thứ Tư, tôi đá cho đội khoa Kinh tế và Thương mại... Và rồi đến thứ Bảy, tôi lại ra sân cho Tranmere ở giải chuyên nghiệp Football League. Đó là một hành trình rất kỳ lạ."
Thậm chí, sự nghiệp của Coppell tại Manchester United cũng bắt đầu theo cách khó tin. Khi Tranmere thông báo bán ông cho Quỷ đỏ với giá 60.000 bảng, ông hoàn toàn mù mờ. "Thời đó chưa có người đại diện, tôi chẳng biết phải làm gì," ông nói. "Nhưng bố tôi đã cho một lời khuyên sáng suốt: 'Nghe này con trai, con không thể từ chối Manchester United đâu'."
Trong buổi đàm phán lương với HLV Tommy Docherty, khi được hỏi đang kiếm bao nhiêu, Coppell thật thà khai mức lương danh nghĩa 30 bảng (dù thực tế chỉ nhận 10 bảng). Docherty lập tức đề nghị gấp đôi lên 60 bảng. "Tôi thầm nghĩ: 'Chết tiệt, lẽ ra mình có thể đòi hỏi nhiều hơn'," Coppell cười lớn.
Những cuộc đời giao thoa trong kỷ nguyên biến động
Robbie Earle (sinh năm 1965) là đại diện cho thế hệ con cháu của những người nhập cư Windrush. Cha mẹ ông đến Anh từ vùng Caribe để tái thiết đất nước sau chiến tranh. Lớn lên trong một gia đình lao động nghèo khó, Earle gia nhập Stoke City nhưng bị thải loại năm 16 tuổi.
Tưởng chừng như cánh cửa bóng đá đã khép lại, ông bất ngờ nhận được cơ hội học việc tại Port Vale theo chương trình Đào tạo Thanh niên của chính phủ (YTS). Cũng giống như thế hệ trước, Earle phải làm những công việc chân tay nhiều hơn là tập bóng. "Hợp đồng YTS đầu tiên của tôi là 25 bảng một tuần. Họ đưa thêm 10 bảng cho mẹ tôi để trả tiền thuê nhà và cả vé xe buýt để tôi có thể đến sân tập."
Trong khi đó, George Boateng (sinh năm 1975) có một tuổi thơ đầy khó khăn tại Ghana. "Nghèo đúng như những gì bạn có thể tưởng tượng," Boateng mô tả về những ngày đầu đời. "Chúng tôi sống trong một ngõ cụt với 20 ngôi nhà lụp xụp dùng chung một chiếc TV. Chúng tôi dùng chung phòng tắm và đôi khi bạn phải tự đi xách nước."
Cuộc đời anh thay đổi khi chuyển đến Hà Lan sống cùng chú ruột năm 9 tuổi. Đó là một cú sốc văn hóa. "Đó là lần đầu tiên tôi thấy tuyết," anh nói. "Cũng là lần đầu tiên tôi thấy nước nóng chảy ra từ vòi."
Nhưng điều ấn tượng nhất đối với cầu thủ gốc Ghân là cơ sở vật chất bóng đá tại đây. Được truyền cảm hứng bởi bộ ba "Hà Lan bay", cậu bé Boateng bắt đầu mơ mộng: "Tôi nhớ sau trận chung kết EURO 88, tôi cầm bóng chạy ra sân và hét lên: 'Hôm nay tớ sẽ là Ruud Gullit'."
Ashley Young (sinh năm 1985) đại diện cho thế hệ hiện đại hơn, nơi bóng đá đã trở thành một ngành công nghiệp bài bản. Quyết tâm trở thành cầu thủ chuyên nghiệp từ năm 16 tuổi, cậu thanh niên kiên quyết theo đuổi sự nghiệp quần đùi áo số bất chấp sự hoài nghi của giáo viên hướng nghiệp.
Khi bị hỏi phương án dự phòng nếu thất bại, Young đã đáp trả đầy kiên định: "'Em sẽ thành công thôi. Đó là tất cả những gì em muốn làm', rồi tôi đứng dậy và bước ra ngoài." Chính sự quyết tâm đó đã giúp Ashley Young có sự nghiệp lừng lẫy khi từng khoác áo Man United và đội tuyển Anh. Thậm chí ở tuổi 40, anh vẫn còn thi đấu tại hạng đấu cao nhất bóng đá Anh
Cuộc sống của một cầu thủ thời bao cấp
Khi Billy McCullough gia nhập Arsenal vào cuối thập niên 50, mức lương trần của cầu thủ Anh bị giới hạn ở con số 20 bảng một tuần. Dù cao hơn mức lương trung bình của xã hội nhưng cũng không đủ biến họ thành triệu phú. Các cầu thủ sống trong những khu phố bình dân, chiều chiều họ tranh thủ đi xem phim hoặc hái nấm trên cánh đồng gần sân tập.
Vào ngày thi đấu, McCullough bắt xe buýt và tàu điện ngầm đến sân Highbury. "Tôi bắt xe buýt đến Bounds Green, rồi đi tàu điện ngầm tới Highbury và đi bộ vào sân."
Văn hóa trong phòng thay đồ thời đó cũng rất khác biệt, đặc biệt là thói quen ăn uống và sinh hoạt. "Vào các ngày thứ Sáu trước trận đấu, cả đội Arsenal thường họp mặt tại Highbury và một chai rượu sherry được mang ra,"
McCullough tiết lộ một chi tiết thú vị. "Hầu hết các chàng trai đều thích uống. Tôi thì không, nhưng tôi vẫn phải nhấp môi một ít rượu sherry. Bắt buộc phải thế."
Không chỉ rượu, thuốc lá cũng là một phần của văn hóa bóng đá thời ấy. "Những người muốn hút thuốc thì xuống phòng nồi hơi. Khi đi thi đấu xa nhà cũng vậy, hội hút thuốc luôn tụ tập với nhau."
Phòng nồi hơi là căn phòng cung cấp nhiệt, nước nóng hoặc hơi nước cho toàn bộ tòa nhà. Đôi khi nơi này cũng kiêm luôn chức năng phòng giảm cân, nơi những cầu thủ thừa cân mặc hai, ba lớp áo mưa chạy tại chỗ để ép cân cấp tốc.
Sự khắc nghiệt của bóng đá
Bóng đá thời kỳ trước kia không dành cho những người yếu đuối. Ian Storey-Moore nhớ lại thời điểm ông bị chính đồng đội đốn gãy mắt cá chân trong một buổi tập chỉ vì lỡ hành hạ anh ta trên sân bóng quá nhiều lần.
Cầu thủ kia cúi xuống và đe dọa: "Mày sẽ không bao giờ dám giỡn mặt với tao nữa đâu." Storey-Moore thừa nhận sự tàn khốc của bóng đá thời đó: "Mỗi đội thời đó đều có ba hoặc bốn cầu thủ sẵn sàng chơi xấu. Đó có lẽ là cách nói giảm nói tránh cho những gã khốn chơi bẩn." Chính những pha bóng như vậy đã kết thúc sự nghiệp của Storey-Moore ở tuổi 29.
Tương tự, Steve Coppell cũng là nạn nhân của sự thiếu thốn về y tế thể thao. Thời đó, Manchester United là một trong số ít đội bóng có bác sĩ vật lý trị liệu chuyên nghiệp. Các đội khác chỉ cử nhân viên cầm xô nước và miếng bọt biển chạy vào sân mỗi khi cầu thủ bị đau.
"Chiếc bọt biển thần thánh!" Coppell cười lớn khi nhắc lại phương pháp chữa trị thô sơ đó. "Câu thần chú lúc đó chỉ là: 'Đứng dậy đi, cậu sẽ ổn thôi'." Sự nghiệp đang lên của Coppell bị cắt đứt ở tuổi 28 sau một pha vào bóng thô bạo, buộc ông phải giải nghệ để bảo vệ đôi chân.
Đối đầu với huyền thoại và những chuyến du đấu kỳ lạ
Thập niên 60 là thời kỳ bùng nổ của bóng đá Anh với sự xuất hiện của siêu sao George Best. Billy McCullough vẫn nhớ cảm giác đối đầu với huyền thoại người Bắc Ireland này.
"Mỗi lần bóng được chuyền cho George, các cô gái trên khán đài lại bắt đầu la hét," ông nhớ lại không khí cuồng nhiệt đó. "Tôi đá hậu vệ trái. Tôi nhớ khi cậu ấy chạy sang cánh của tôi, tôi đã bảo cậu ấy: 'Biến sang cánh bên kia đi'."
Những chuyến thi đấu quốc tế cũng mang lại những trải nghiệm khó quên, đặc biệt là chuyến đi đến Albania thời kì trước. McCullough mô tả lại cảnh tượng kỳ lạ: "Họ có một vòng xoay lớn với 4 người đứng ở bốn góc điều khiển giao thông. Nhưng phương tiện duy nhất là những chiếc xe ngoại giao lớn... Phần còn lại chỉ toàn lừa và xe ngựa."
Đó là một đất nước nghèo khó đến mức đội tuyển Bắc Ireland phải mang theo cả đầu bếp và thực phẩm riêng. Những câu chuyện như thế là minh chứng cho một thời kỳ bóng đá còn hoang sơ, thiếu thốn nhưng đầy ắp kỷ niệm và tình người, khác xa với thế giới hào nhoáng và thương mại hóa của bóng đá ngày nay.
