Mario Jorge Lobo Zagallo, huyền thoại của bóng đá Brazil, người vừa qua đời năm ngoái ở tuổi 92, là tượng đài bất tử của bóng đá xứ sở Samba. Ông là người duy nhất trong lịch sử từng 4 lần vô địch World Cup trong vai trò cầu thủ, trợ lý và HLV trưởng.
Tuy nhiên, di sản của ông không chỉ nằm ở những chiếc cúp. Zagallo là một chiến lược gia vĩ đại, người đặt nền móng cho mô hình bóng đá hiện đại. Song hành cùng tài năng kiệt xuất đó là một cái tôi vĩ đại, một khát khao cháy bỏng được lịch sử ghi danh, điều đã trở thành động lực cho cả sự nghiệp lẫy lừng của ông.
"Tôi muốn trở thành một phần của lịch sử"
Để hiểu về Zagallo, cần hiểu về cá tính mạnh mẽ của ông. Tác giả bài viết trên The Guardian kể lại kỷ niệm về một cuộc phỏng vấn vào năm 2013, khi Zagallo đã ở tuổi 80. Thay vì trả lời câu hỏi đầu tiên, Zagallo đã phớt lờ điều đó và bắt đầu bài diễn văn dài về những thành tựu và vinh quang của chính mình. Ông là một người có lòng tự tôn rất lớn, hay có thể còn được gọi là kiêu ngạo.
Cựu danh thủ Dada từng nói về người thầy của mình: "Zagallo không bao giờ mệt mỏi khi nói với chúng tôi: 'Này các chàng trai, tôi muốn trở thành một phần của lịch sử!'" Khát khao muốn được lịch sử ghi danh là ngọn lửa dẫn lối cho mọi quyết định của ông.
Cựu danh thủ Tostao từng nhận xét một cách tinh tế: “Ông ấy rất tự cao, nhưng lại cực kỳ tập trung về mặt chuyên môn.” Chính sự kết hợp giữa một cái tôi mạnh mẽ và một bộ óc chiến thuật sắc bén đã tạo nên một Zagallo độc nhất vô nhị.
Người khai sinh vai trò tiền đạo cánh phòng ngự
Khi còn là cầu thủ, Zagallo sở hữu kỹ thuật tốt, khả năng chọn vị trí xuất sắc và những đường chuyền chất lượng. Nhưng ông đủ thông minh để nhận ra rằng, về mặt tài năng thiên bẩm và sự hoa mỹ, ông không thể nào sánh được với những nghệ sĩ sân cỏ kiệt xuất cùng thời như Didi hay Pele. Như một đồng đội cũ nhận xét: "Ông ấy là một cầu thủ giỏi, nhưng không phải kiểu làm người ta mê hoặc."
Chính sự tự nhận thức sâu sắc đó đã dẫn đến một trong những phát kiến quan trọng nhất của ông. Thay vì cố gắng cạnh tranh ở vị trí "số 10" vốn đã quá chật chội, Zagallo đã tự tạo ra một con đường riêng. Ông khai sinh ra vai trò "tiền đạo cánh lùi sâu" (ponta recuado).
Vào những năm 1950, đây là một khái niệm mang tính cách mạng. Các tiền đạo cánh thời đó chỉ có một nhiệm vụ duy nhất là tấn công. Họ hiếm khi lùi về quá vạch giữa sân. Nhưng Zagallo thì khác. Ông miệt mài di chuyển lên xuống bên hành lang trái, không chỉ tấn công mà còn tích cực lùi về hỗ trợ tuyến giữa, tham gia vào việc phòng ngự. Ông quan niệm rằng tiền đạo cánh cũng có trách nhiệm phải bảo vệ khung thành đội nhà.
Phát kiến này không chỉ là một sự sáng tạo cá nhân, mà còn giải quyết một vấn đề chiến thuật lớn của đội tuyển Brazil. Sơ đồ 4-2-4 mà Brazil tiên phong sử dụng để lại những khoảng trống mênh mông ở hai bên hàng tiền vệ.
Sự cơ động và ý thức phòng ngự của Zagallo đã lấp đầy hoàn hảo khoảng trống đó, mang lại sự cân bằng quan trọng trong đội hình. Chính sự nhanh nhạy về mặt chiến thuật và sự cần mẫn, chứ không phải tài năng thiên bẩm, đã giúp ông trở thành nhân tố không thể thiếu trong 2 chức vô địch World Cup 1958 và 1962.
Chiến thuật vượt thời đại
Năm 1969, chỉ một thời gian ngắn trước World Cup 1970, HLV đương nhiệm Joao Saldanha bị sa thải sau những mâu thuẫn với giới chức cấp cao. Zagallo, sau đó được bổ nhiệm vào chiếc ghế nóng của đội tuyển Brazil.
Ngay trong buổi gặp đầu tiên với đội tuyển Brazil năm 1970, sau khi nhắc lại những thành tựu trong sự nghiệp, HLV Zagallo đã chia sẻ triết lý sẽ làm thay đổi bóng đá mãi mãi: “Cùng nhau phòng ngự, cùng nhau tấn công.” Ông nói với các cầu thủ: “Đó là bóng đá hiện đại, dựa trên tinh thần đoàn kết, thứ bóng đá mà cả thế giới đang hướng tới.”
Ông thẳng thắn chê bai sơ đồ 4-2-4 mà người tiền nhiệm để lại, cho rằng nó có quá nhiều lỗ hổng và thiếu cân bằng. "Với 4-2-4, chúng ta chưa bao giờ vô địch cả," ông tuyên bố. Thay vào đó, ông biến đội tuyển Brazil thành một phiên bản nâng cấp của chính mình khi còn là cầu thủ.
Ông áp dụng sơ đồ 4-3-3, trong đó giao cho Rivellino, một "số 10" ở CLB, đảm nhận "vai trò Zagallo": một tiền đạo cánh trái nhưng phải thường xuyên lùi sâu để trở thành một tiền vệ thứ ba khi đội mất bóng.
Điều mang tính cách mạng nhất mà Zagallo thực hiện chính là việc truyền vào đội hình toàn những ngôi sao tấn công một tinh thần phòng ngự tập thể. Ông yêu cầu rằng mỗi khi mất bóng, phải có ít nhất 8 cầu thủ lập tức lùi về sau đường bóng. Đó là điều gần như không tưởng với một đội hình sở hữu tới 5 cầu thủ mang tư duy sáng tạo kiểu "số 10" như Pele, Gerson, Tostao, Rivellino và Jairzinho.
Chính Tostao sau này kể lại rằng ông rất kinh ngạc khi chứng kiến Zagallo tổ chức các buổi tập chiến thuật mỗi ngày, điều mà rất hiếm huấn luyện viên thời đó thực hiện. Chính sự kỷ luật và chi tiết ấy đã giúp Brazil 1970 vừa thăng hoa trong tấn công, vừa vững vàng trong phòng ngự, một bước tiến lớn cho bóng đá hiện đại.
Di sản bất tử
Di sản lớn nhất của Mario Zagallo không chỉ là những chiếc cúp, mà là tư tưởng chiến thuật của ông. Ý tưởng về một đội bóng chơi nhỏ gọn, cùng nhau di chuyển như một khối thống nhất, cùng pressing khi mất bóng và cùng dâng lên khi tấn công, đã trở thành mô hình và nền tảng cho bóng đá hiện đại.
Quan niệm rằng mọi cầu thủ trên sân, kể cả những ngôi sao tấn công hàng đầu, đều phải có trách nhiệm phòng ngự, ngày nay đã trở thành một điều hiển nhiên. Nhưng vào năm 1970, đó là một cuộc cách mạng, và Zagallo chính là người đã dũng cảm thực hiện nó trên sân khấu lớn nhất.
Vì vậy, dù người ta có thể nói về cái tôi lớn hay tính tự phụ của ông, không ai có thể phủ nhận rằng Mario Zagallo là một trong những bộ óc vĩ đại nhất lịch sử bóng đá. Khát khao được trở thành một phần của lịch sử đã được ông chinh phục một cách trọn vẹn nhất: không chỉ bằng những danh hiệu, mà bằng việc thay đổi vĩnh viễn cách chúng ta chơi và hiểu về môn thể thao vua.
Theo "The Guardian"
