Hành trình của FIFA Club World Cup không chỉ đơn thuần là những trận bóng. Đó là một câu chuyện phức tạp về tham vọng, sự kiên trì và những cuộc đối đầu quyền lực đã định hình lại hoàn toàn bản đồ bóng đá thế giới. Hãy cùng khám phá lịch sử đầy biến động đằng sau chiếc cúp danh giá này.
FIFA Club World Cup là giải đấu bóng đá nam quốc tế được tổ chức bởi Liên đoàn bóng đá thế giới (FIFA). Giải đấu lần đầu tiên được tổ chức vào năm 2000 với tên gọi FIFA Club World Championship. Sau đó, giải bị gián đoạn từ năm 2001 đến 2004 do nhiều yếu tố, chủ yếu là sự sụp đổ của đối tác tiếp thị của FIFA, International Sport and Leisure (ISL).
Giải đấu trở lại vào năm 2005 và được tổ chức thường niên cho đến năm 2023. Bắt đầu từ năm 2025, giải đấu sẽ một lần nữa được cải tổ và chuyển sang thể thức bốn năm một lần.
Uy tín và tầm vóc của giải đấu này đã là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận. Tuy nhiên, không thể phủ nhận đây là danh hiệu cấp câu lạc bộ duy nhất mà FIFA công nhận là chức vô địch thế giới.
Nguồn gốc và các giải đấu tiền thân
Ý tưởng về một giải đấu cấp câu lạc bộ toàn cầu đã có từ rất lâu trước khi FIFA Club World Cup ra đời. Giải đấu đầu tiên được xem là "Giải vô địch thế giới" diễn ra vào năm 1887, khi đội vô địch Cúp FA của Anh là Aston Villa đánh bại đội vô địch Cúp Scotland là Hibernian. Năm 1895, một trận đấu khác được mệnh danh là "Giải vô địch thế giới" đã diễn ra giữa nhà vô địch Anh Sunderland và nhà vô địch Scotland Heart of Midlothian, với chiến thắng 5–3 cho đại diện xứ sở sương mù.
Bước đi đầu tiên của FIFA trong nỗ lực tạo ra một giải đấu câu lạc bộ toàn cầu là vào năm 1909 với Sir Thomas Lipton Trophy, được tổ chức tại Ý vào các năm 1909 và 1911. Giải đấu quy tụ các câu lạc bộ từ Anh, Ý, Đức và Thụy Sĩ. Đội bóng nghiệp dư của Anh, West Auckland, đã giành chiến thắng trong cả hai lần tổ chức.
Vào những năm 1950, ý tưởng về một giải đấu do FIFA tổ chức bắt nhen nhóm hình thành. Năm 1951, Liên đoàn bóng đá Brazil (CBF) đã tạo ra Copa Rio, được xem như một phiên bản câu lạc bộ của World Cup. Dù Chủ tịch FIFA Jules Rimet tuyên bố giải đấu không thuộc thẩm quyền của FIFA, các quan chức cấp cao như Stanley Rous và Ottorino Barassi đã tham gia vào công tác tổ chức. Palmeiras đã đánh bại Juventus trong trận chung kết năm 1951 trước hơn 200.000 khán giả tại Maracana, và được báo chí Brazil ca ngợi là nhà vô địch thế giới các câu lạc bộ đầu tiên. Tuy nhiên, do nhiều CLB châu Âu từ chối tham dự, chất lượng giải đấu không tránh khỏi sự nghi ngờ.
Cúp Liên lục địa và những đề xuất ban đầu
Năm 1960, Cúp Liên lục địa (Intercontinental Cup) ra đời, là cuộc đối đầu giữa nhà vô địch Cúp C1 châu Âu (UEFA Champions League) và nhà vô địch Copa Libertadores của Nam Mỹ. Giải đấu này được UEFA (Liên đoàn bóng đá châu Âu) và CONMEBOL (Liên đoàn bóng đá Nam Mỹ) hậu thuẫn. Real Madrid là đội bóng vô địch lần đầu tiên vào năm 1960 và tự xưng là "nhà vô địch thế giới". Tuy nhiên, FIFA đã phản đối, cho rằng danh hiệu này chỉ nên là "nhà vô địch liên lục địa" vì nó không mở rộng cho các châu lục khác.
Trong những năm 1960, Cúp Liên lục địa thường xuyên xảy ra bạo lực, đặc biệt là khi các đội bóng từ Argentina và Uruguay tham gia. Sau trận đấu được gọi là "Trận chiến Montevideo" năm 1967, Liên đoàn bóng đá Scotland đã yêu cầu FIFA can thiệp nhưng bị từ chối. FIFA khẳng định họ không thể điều chỉnh một giải đấu mà họ không tổ chức.
Nhiều nỗ lực nhằm tạo ra một giải đấu thế giới thực sự đã được đề xuất nhưng đều thất bại do sự phản đối từ UEFA. Tờ báo Pháp L'Equipe đã hai lần cố gắng tổ chức một Club World Cup vào các năm 1973 và 1975 nhưng không thành công.
Đến năm 1980, Cúp Liên lục địa đứng trước nguy cơ giải thể. Công ty tiếp thị West Nally cùng với Toyota Motor Corporation đã vào cuộc, đổi tên giải đấu thành Toyota Cup và chuyển địa điểm thi đấu sang Nhật Bản. Với thể thức một trận duy nhất và các ưu đãi tài chính hấp dẫn, giải đấu đã được cứu vãn và duy trì cho đến năm 2004. Các đội vô địch Cúp Liên lục địa/Toyota Cup sau này đã được FIFA chính thức công nhận là nhà vô địch thế giới các câu lạc bộ vào năm 2017.
Sự ra đời của FIFA Club World Championship (2000-2001)
Ý tưởng về một giải đấu cấp câu lạc bộ do FIFA tổ chức đã được trình lên Ủy ban điều hành vào tháng 12 năm 1993 bởi Silvio Berlusconi, chủ tịch của AC Milan. Sau nhiều năm lên kế hoạch, vào tháng 6 năm 1999, FIFA đã chọn Brazil làm nước chủ nhà cho FIFA Club World Championship lần đầu tiên vào năm 2000.
Giải đấu khai mạc quy tụ 8 đội bóng:
- Corinthians và Vasco da Gama (Brazil)
- Manchester United (Anh)
- Necaxa (Mexico)
- Raja CA (Maroc)
- Real Madrid (Tây Ban Nha)
- Al-Nassr (Ả Rập Xê Út)
- South Melbourne (Úc)
Trận chung kết là cuộc đối đầu nội bộ của Brazil giữa Corinthians và Vasco da Gama. Sau khi hòa 0-0 trong 120 phút, Corinthians đã giành chiến thắng 4-3 trên chấm luân lưu, trở thành nhà vô địch thế giới các câu lạc bộ đầu tiên được FIFA công nhận.
Phiên bản thứ hai được lên kế hoạch tại Tây Ban Nha vào năm 2001 với 12 đội, nhưng đã bị hủy bỏ vào ngày 18 tháng 5 do sự sụp đổ của đối tác tiếp thị ISL của FIFA. Giải đấu đã bị gián đoạn cho đến khi FIFA, UEFA, CONMEBOL và Toyota đồng ý hợp nhất Cúp Liên lục địa và Club World Championship thành một sự kiện duy nhất.
Thể thức thi đấu
Thể thức của FIFA Club World Cup đã có những thay đổi đáng kể qua các thời kỳ để phản ánh sự phát triển và mục tiêu của giải đấu.
Tiêu chí Vòng loại
Về cơ bản, các đội tham dự FIFA Club World Cup giành quyền tham gia bằng cách vô địch giải đấu cấp câu lạc bộ hàng đầu tại châu lục của mình, bao gồm:
- AFC Champions League (châu Á)
- CAF Champions League (châu Phi)
- CONCACAF Champions League (Bắc, Trung Mỹ và Caribe)
- Copa Libertadores (Nam Mỹ)
- OFC Champions League (châu Đại Dương)
- UEFA Champions League (châu Âu)
Ngoài ra, đội vô địch giải quốc gia của nước chủ nhà cũng có một suất tham dự (trong giai đoạn 2007-2023).
1. Định dạng khai mạc (Năm 2000)
Phiên bản đầu tiên của giải đấu có một thể thức hoàn toàn khác so với sau này:
- Số đội tham dự: 8 đội.
- Vòng bảng: 8 đội được chia thành 2 bảng, mỗi bảng 4 đội, thi đấu vòng tròn một lượt.
- Vòng chung kết:
- Hai đội đứng đầu mỗi bảng sẽ gặp nhau trong trận Chung kết để tranh chức vô địch.
- Hai đội nhì bảng sẽ thi đấu với nhau để tranh hạng Ba.
2. Định dạng loại trực tiếp 7 đội (2005–2023)
Sau khi được tái khởi động vào năm 2005, giải đấu chuyển sang thể thức loại trực tiếp một lượt, nếu hòa sau 90 phút sẽ có hiệp phụ và loạt sút luân lưu.
- Số đội tham dự: 7 đội (bao gồm 6 nhà vô địch châu lục và 1 đội vô địch của nước chủ nhà).
- Các vòng đấu diễn ra như sau:
- Đội vô địch quốc gia chủ nhà gặp đội vô địch Châu Đại Dương (OFC).
- Đội thắng ở vòng Play-off sẽ tham gia cùng các nhà vô địch của Châu Á (AFC), Châu Phi (CAF), và Bắc-Trung Mỹ & Caribe (CONCACAF). Hai cặp đấu sẽ được bốc thăm.
- Hai đội thắng ở Tứ kết sẽ tiến vào Bán kết.
- Tại đây, họ sẽ đối đầu với hai đội được đặc cách vào thẳng bán kết là nhà vô địch Châu Âu (UEFA) và Nam Mỹ (CONMEBOL).
- Hai đội thua ở Bán kết sẽ gặp nhau trong trận tranh hạng Ba.
- Hai đội thắng ở Bán kết sẽ đối đầu trong trận Chung kết để tìm ra nhà vô địch.
- Vòng Play-off:
- Vòng Tứ kết:
- Vòng Bán kết:
- Tranh hạng Ba và Chung kết:
Lưu ý: Trận tranh hạng Năm đã được tổ chức trong một số năm nhưng đã bị hủy bỏ kể từ phiên bản năm 2022.
Danh sách các nhà vô địch giai đoạn 2005 – 2023:
- 2005: Sao Paulo (Brazil) đánh bại Liverpool (Anh) 1-0 trong trận chung kết.
- 2006: Internacional (Brazil) tiếp tục duy trì sự thống trị của các đội bóng Nam Mỹ khi thắng Barcelona (Tây Ban Nha) 1-0
- 2007: AC Milan (Ý) phá vỡ thế độc tôn của Brazil sau khi hạ Boca Juniors (Argentina) 4-2.
- 2008: Manchester United (Anh) trở thành nhà vô địch thế giới sau khi thắng LDU Quito (Ecuador) 1-0.
- 2009: Barcelona (Tây Ban Nha), dưới sự dẫn dắt của Pep Guardiola, đã hoàn tất cú ăn sáu lịch sử khi đánh bại Estudiantes (Argentina) 2-1 trong hiệp phụ.
- 2010: Lần đầu tiên một đội bóng ngoài châu Âu và Nam Mỹ lọt vào chung kết. TP Mazembe (CHDC Congo) đã gây sốc khi loại Internacional, nhưng sau đó đã thua Inter Milan (Ý) 0-3.
- 2011-2012: Barcelona giành chức vô địch thứ hai vào năm 2011. Năm 2012, Corinthians (Brazil) bất ngờ đánh bại Chelsea (Anh) 1-0.
- 2013-2014: Tại Maroc, Bayern Munich (Đức) vô địch năm 2013. Năm 2014, Real Madrid (Tây Ban Nha) bắt đầu kỷ nguyên thống trị của mình.
- 2015-2018: Barcelona vô địch năm 2015. Sau đó, Real Madrid làm nên lịch sử với ba chức vô địch liên tiếp (2016, 2017, 2018), nâng tổng số lần đăng quang lên con số 4.
- 2019-2023: Liverpool (2019), Bayern Munich (2020), và Chelsea (2021) lần lượt lên ngôi. Real Madrid giành chức vô địch thứ năm vào năm 2022. Manchester City (Anh) là nhà vô địch cuối cùng của thể thức cũ vào năm 2023 sau khi đánh bại Fluminense (Brazil) 4-0.
Thành tích các đội tham dự
| CLB | Vô địch | Á quân | Năm vô địch | Năm Á quân |
| Real Madrid | 5 | 0 | 2014, 2016, 2017, 2018, 2022 | |
| Barcelona | 3 | 1 | 2009, 2011, 2015 | 2006 |
| Corinthians | 2 | 0 | 2000, 2012 | |
| Bayern Munich | 2 | 0 | 2013, 2020 | |
| Liverpool | 1 | 1 | 2019 | 2005 |
| Chelsea | 1 | 1 | 2021 | 2012 |
| Sao Paulo | 1 | 0 | 2005 | |
| Internacional | 1 | 0 | 2006 | |
| Milan | 1 | 0 | 2007 | |
| Man United | 1 | 0 | 2008 | |
| Inter Milan | 1 | 0 | 2010 | |
| Man City | 1 | 0 | 2023 | |
| Vasco da Gama | 0 | 1 | 2000 | |
| Boca Juniors | 0 | 1 | 2007 | |
| LDU Quito | 0 | 1 | 2008 | |
| Estudiantes | 0 | 1 | 2009 | |
| TP Mazembe | 0 | 1 | 2010 | |
| Santos | 0 | 1 | 2011 | |
| Raja CA | 0 | 1 | 2013 | |
| San Lorenzo | 0 | 1 | 2014 | |
| River Plate | 0 | 1 | 2015 | |
| Kashima Antlers | 0 | 1 | 2016 | |
| Gremio | 0 | 1 | 2017 |
Thành tích các quốc gia tham dự FIFA Club World Cup
| Quốc gia | Vô địch | Á quân | Năm vô địch | Năm Á quân |
| Tây Ban Nha | 8 | 1 | 2009, 2011, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2022 | 2006 |
| Brazil | 4 | 6 | 2000, 2005, 2006, 2012 | 2000, 2011, 2017, 2019, 2021, 2023 |
| Anh | 4 | 2 | 2008, 2019, 2021, 2023 | 2005, 2012 |
| Italia | 2 | 0 | 2007, 2010 | |
| Đức | 2 | 0 | 2013, 2020 | |
| Argentina | 4 | 2007, 2009, 2014, 2015 | ||
| Ecuador | 1 | 2008 | ||
| DR Congo | 1 | 2010 | ||
| Moroco | 1 | 2013 | ||
| Nhật Bản | 1 | 2016 | ||
| UAE | 1 | 2018 | ||
| Mexico | 1 | 2020 | ||
| Saudi Arabia | 1 | 2022 |
Thành tích các Liên đoàn tham dự FIFA Club World Cup
| Liên đoàn | Vô địch | Á quân | Hạng 3 |
| UEFA | 16 | 3 | |
| CONMEBOL | 4 | 11 | 5 |
| AFC | 3 | 4 | |
| CAF | 2 | 4 | |
| CONCACAF | 1 | 5 | |
| OFC | 1 | ||
| Tổng cộng | 20 | 20 | 20 |
Sự mở rộng và định dạng mới 32 đội từ năm 2025
Cuối năm 2016, Chủ tịch FIFA Gianni Infantino đã đề xuất mở rộng Club World Cup lên 32 đội. Sau nhiều cuộc thảo luận và trì hoãn do đại dịch COVID-19, kế hoạch này cuối cùng đã được thông qua.
Phiên bản Club World Cup 2025, được tổ chức tại Hoa Kỳ, sẽ là lần đầu tiên áp dụng thể thức mới với 32 đội tham dự, được tổ chức bốn năm một lần, tương tự như World Cup cho các đội tuyển quốc gia.
Phân bổ suất tham dự: 12 đội từ châu Âu, 6 từ Nam Mỹ, 4 từ châu Á, 4 từ châu Phi, 4 từ Bắc-Trung Mỹ & Caribe, 1 từ châu Đại Dương và 1 đội từ nước chủ nhà.
Thể thức: 32 đội sẽ được chia thành 8 bảng, mỗi bảng 4 đội, thi đấu vòng tròn một lượt. Hai đội đứng đầu mỗi bảng sẽ vào vòng 16 đội. Các vòng đấu loại trực tiếp sẽ diễn ra cho đến trận chung kết.
Trong các trận đấu loại trực tiếp, nếu tỷ số hòa sau thời gian thi đấu chính thức, hai đội sẽ thi đấu hiệp phụ. Nếu vẫn hòa, người chiến thắng sẽ được quyết định bằng loạt sút luân lưu.
Định dạng mới này được kỳ vọng sẽ nâng cao uy tín và sức hấp dẫn của giải đấu. Tuy nhiên, nó cũng gây ra tranh cãi khi các hiệp hội cầu thủ và giải đấu chuyên nghiệp lo ngại về lịch thi đấu quá tải, ảnh hưởng đến sức khỏe của các cầu thủ.
Từ năm 2024, FIFA cũng giới thiệu một giải đấu thường niên mới mang tên FIFA Intercontinental Cup để thay thế cho thể thức Club World Cup cũ.
Cúp vô địch và giải thưởng
Bên cạnh vinh quang trên sân cỏ, FIFA Club World Cup còn tôn vinh các đội bóng và cá nhân xuất sắc thông qua những chiếc cúp danh giá, các giải thưởng cá nhân và phần thưởng tài chính hấp dẫn.
Cúp vô địch
Lịch sử giải đấu đã chứng kiến ba phiên bản cúp vô địch khác nhau, mỗi chiếc cúp đại diện cho một kỷ nguyên phát triển riêng.
Cúp FIFA Club World Championship (2000): Chiếc cúp được sử dụng trong phiên bản khai mạc được chế tác bởi Sawaya & Moroni, một công ty thiết kế danh tiếng có trụ sở tại Milan, Ý. Với chi phí sản xuất 25.000 USD, chiếc cúp này hoàn toàn làm bằng bạc, cao 37.5 cm và nặng 4 kg. Thiết kế của nó bao gồm một đế với bốn trụ chữ nhật, trên đó có khắc dòng chữ "FIFA Club World Championship" và logo "FIFA". Đỉnh cúp là mô hình quả bóng Adidas Tricolore, quả bóng chính thức của World Cup 1998, thể hiện sự kết nối với giải đấu danh giá nhất của FIFA.
Cúp FIFA Club World Cup (2005-2023): Khi giải đấu được tái khởi động vào năm 2005, một chiếc cúp mới đã được ra mắt tại Tokyo. Được thiết kế bởi Jane Powell tại xưởng Thomas Fattorini Ltd ở Birmingham (Anh), chiếc cúp này trở thành biểu tượng của giải đấu trong gần hai thập kỷ. Nó cao 50 cm, nặng 5.2 kg, được chế tác từ sự kết hợp của nhiều kim loại quý như đồng, bạc sterling, nhôm, chrome và được mạ vàng. Thiết kế của cúp mang ý nghĩa sâu sắc: sáu trụ cột xen kẽ vươn lên, tượng trưng cho sáu nhà vô địch từ sáu liên đoàn châu lục. Tất cả cùng nâng đỡ một quả địa cầu hình quả bóng, một nét đặc trưng trong hầu hết các mẫu cúp của FIFA.
Cúp mới (Từ 2025 trở đi): Để đánh dấu kỷ nguyên mở rộng lên 32 đội, FIFA đã hợp tác với hãng kim hoàn cao cấp toàn cầu Tiffany & Co. để tạo ra một biểu tượng mới, ra mắt vào tháng 11 năm 2024. Lấy cảm hứng từ Đĩa ghi vàng Voyager, chiếc cúp mới có lớp mạ vàng 24 cara. Bề mặt cúp được khắc laser tinh xảo với bản đồ thế giới, tên của 211 hiệp hội thành viên FIFA, cùng các biểu tượng của bóng đá được thể hiện bằng 13 ngôn ngữ và cả chữ nổi Braille. Đặc biệt, chiếc cúp có khả năng biến đổi hình dạng từ một chiếc khiên thành một cấu trúc đa diện, tượng trưng cho sự năng động và toàn cầu của giải đấu.
Các giải thưởng cá nhân và tập thể
Sau mỗi giải đấu, FIFA trao các giải thưởng để vinh danh những màn trình diễn xuất sắc nhất:
- Quả bóng Vàng (Golden Ball): Giải thưởng danh giá nhất dành cho cầu thủ xuất sắc nhất giải, được quyết định bởi lá phiếu của các nhà báo. Ngoài ra còn có Quả bóng Bạc và Quả bóng Đồng cho các cầu thủ xếp thứ hai và ba.
- Cầu thủ xuất sắc nhất trận (Player of the Match): Vinh danh cầu thủ có màn trình diễn ấn tượng nhất trong mỗi trận đấu, bắt đầu được trao từ năm 2013.
- Giải Fair Play của FIFA (FIFA Fair Play Trophy): Trao cho đội bóng có lối chơi cao thượng và trong sạch nhất dựa trên hệ thống điểm của Ủy ban Fair Play FIFA.
Vinh dự đặc biệt dành cho nhà vô địch
- Huy hiệu Nhà Vô Địch FIFA (FIFA Champions Badge): Đây là một đặc quyền cao quý. Đội vô địch sẽ được quyền đeo một huy hiệu hình chiếc cúp trên áo đấu chính thức của mình cho đến trận chung kết của mùa giải tiếp theo. AC Milan là đội đầu tiên nhận vinh dự này vào năm 2007.
- Huy chương: Ba đội đứng đầu giải đấu sẽ nhận được các bộ huy chương Vàng, Bạc, và Đồng để trao cho các cầu thủ.
Tiền thưởng
Cơ cấu tiền thưởng của giải đấu đã phản ánh rõ rệt sự tăng trưởng về quy mô và tầm vóc:
- Giai đoạn 2000: Ngay từ phiên bản đầu tiên, giải đấu đã có tổng quỹ thưởng lên tới 28 triệu USD. Đội vô địch nhận 6 triệu USD, á quân nhận 5 triệu USD.
- Giai đoạn 2005-2023: Khi tái khởi động, tổng tiền thưởng giảm xuống còn 16 triệu USD, sau đó tăng nhẹ lên 16.5 triệu USD vào năm 2008. Đội vô địch trong giai đoạn này thường nhận khoảng 5 triệu USD.
- Kỷ nguyên 2025: Với thể thức 32 đội, giải đấu chứng kiến sự bùng nổ về mặt tài chính. Tổng quỹ thưởng được ấn định ở mức 1 tỷ USD, một con số khổng lồ. Đội vô địch có thể nhận được số tiền thưởng lên tới 125 triệu USD, biến FIFA Club World Cup trở thành một trong những giải đấu có tiền thưởng cao nhất thế giới.
Kỷ lục và Thống kê
- Cầu thủ vô địch nhiều nhất: Toni Kroos (6 lần).
- Cầu thủ ghi bàn nhiều nhất: Cristiano Ronaldo (7 bàn).
- Cầu thủ ra sân nhiều nhất: Hussein El Shahat (15 lần).
- Câu lạc bộ vô địch nhiều nhất: Real Madrid (5 lần).
- Câu lạc bộ tham dự nhiều mùa nhất: Auckland City (11 lần).
- Câu lạc bộ thi đấu nhiều trận nhất: Al Ahly (25 trận).
Lịch sử của FIFA Club World Cup không chỉ là lịch sử của một giải đấu. Đó là tấm gương phản chiếu sự thay đổi của cả thế giới bóng đá: từ sự thống trị của hai lục địa Âu-Mỹ đến sự trỗi dậy của các thế lực mới; từ chủ nghĩa lãng mạn sân cỏ đến sức mạnh kim tiền không thể cưỡng lại.
Hành trình từ một giải đấu nhỏ bé đến một "con gà đẻ trứng vàng" tỷ đô đã chứng minh một điều: bóng đá sẽ không ngừng vận động, và ai nắm bắt được tầm nhìn về tương lai, người đó sẽ định hình cuộc chơi. Cuộc chơi mới, với Club World Cup 32 đội, đã chính thức bắt đầu.
