Định nghĩa & trích luật chính thức
Theo Luật bóng đá của FIFA (Laws of the Game) bản cập nhật 2025/26 do IFAB công bố, các quy định về thay người, VAR và chơi bóng bằng tay được định nghĩa rõ ràng để đảm bảo tính nhất quán toàn cầu.
Thay người (Substitutions): Luật 3 – The Players quy định mỗi đội được phép thay tối đa 5 cầu thủ trong thời gian thi đấu chính thức (không tính hiệp phụ). Các cuộc thi đấu có thể áp dụng "thay người vĩnh viễn do chấn động não" (additional permanent concussion substitutions) để ưu tiên sức khỏe cầu thủ. Diễn giải dễ hiểu: Đây là cơ hội thay thế cầu thủ bị chấn thương đầu mà không ảnh hưởng đến số lượng thay người thông thường, giúp đội bóng không bị thiệt thòi về quân số.
VAR (Video Assistant Referee): Theo giao thức VAR trong Luật, VAR hỗ trợ trọng tài xem lại các tình huống quan trọng như bàn thắng, penalty, thẻ đỏ trực tiếp hoặc nhầm lẫn danh tính. Mới nhất, các giải đấu có tùy chọn để trọng tài công khai giải thích quyết định sau khi xem VAR hoặc kiểm tra kéo dài.
Chơi bóng bằng tay (Handball): Luật 12 – Fouls and Misconduct định nghĩa handball là khi cầu thủ cố tình chạm bóng bằng tay/cánh tay, trừ trường hợp bóng bật từ cơ thể mình hoặc tình huống phòng ngự tự nhiên. Không có thay đổi lớn ở 2025/26, nhưng nhấn mạnh "không chủ ý can thiệp" khi bóng rời sân, chỉ phạt gián tiếp mà không kỷ luật.
Những định nghĩa này giúp người mới dễ tiếp cận, tránh hiểu lầm giữa "cố tình" và "vô ý".
Luật được áp dụng ra sao?
Các luật này được áp dụng linh hoạt tùy tình huống, với trọng tài làm trung tâm quyết định. Dưới đây là phân tích chi tiết:
Thay người: Điều kiện xảy ra khi bóng chết (bóng ngoài sân, phạm lỗi). Trọng tài phải dừng trận để thay, cầu thủ thay thế chỉ vào sân sau khi cầu thủ bị thay rời khỏi. Với thay người do chấn động não: Đội bóng báo cho trọng tài, và cầu thủ bị thương được thay vĩnh viễn mà không tính vào quota 5 người. Trong hiệp phụ, mỗi đội có thêm 1 lượt thay. Nếu hết quota, đội không thể thay thêm trừ trường hợp khẩn cấp y tế.
VAR: Áp dụng khi trọng tài cần kiểm tra 4 tình huống chính: Bàn thắng (kiểm việt vị, handball), penalty (handball trong vòng cấm), thẻ đỏ trực tiếp, và nhầm lẫn cầu thủ. Quy trình: VAR thông báo trọng tài, trọng tài xem màn hình nếu cần. Mới ở 2025/26: Sau xem VAR hoặc kiểm tra dài, trọng tài có thể công khai giải thích qua loa sân, tăng tính minh bạch. Thời gian kiểm tra không vượt quá 5 giây cuối cho thủ môn giữ bóng (liên quan gián tiếp).
Chơi bóng bằng tay: Áp dụng khi tay/cánh tay chạm bóng, tùy vị trí: Nếu cố tình, phạt trực tiếp (nếu ngăn bàn thắng) hoặc gián tiếp. Điều kiện: Không phạt nếu tay sát cơ thể, bóng bật từ chân mình, hoặc đang ngã. Trong vòng cấm, handball cố tình dẫn đến penalty. Mới: Nếu quan chức đội (huấn luyện viên, dự bị) chạm bóng vô ý khi bóng rời sân, chỉ phạt gián tiếp mà không thẻ phạt.
Ví dụ
Một tình huống nổi bật về VAR và handball là quyết định thổi phạt đền cho Liverpool ở trận đấu với Real Madrid hôm 5/11. Ban đầu trọng tài xác định cú sút của Dominik Szoboszlai đã bị tay của Aurelien Tchouameni cản phá trong vòng cấm. Tuy nhiên sau khi tham khảo VAR, trọng tài chính Istvan Kovacs đã lật ngược quyết định và thả bóng cho thủ môn Thibaut Courtois. Trọng tài đã giải thích rằng Tchouameni không hề cố ý dùng tay cản bóng và tay của anh trong tư thế tự nhiên ở tình huống ngăn chặn cú sút của Szoboszlai. Dù quyết định gây tranh cãi, nhưng giải thích của trọng tài phù hợp với quy định của IFAB.
Về thay người, còn nhớ hồi tháng 3 năm nay trong trận đấu giữa Liverpool và Southampton, Jan Bednarek của The Saints đã phải rời sân vì chấn thương đầu, qua đó người thay anh là Armel Bella-Kotchap, không tính vào quota 5 quyền thay người, qua đó giúp đội khách có tổng cộng 6 sự thay đổi người trong trận này.
Hiểu lầm phổ biến/lỗi suy luận
Nhiều người xem nhầm lẫn rằng mọi chạm tay đều bị phạt penalty – sai! Theo Luật 12, chỉ phạt nếu cố tình hoặc tay ở vị trí không tự nhiên, ngăn cản cơ hội rõ ràng. Ví dụ: Bóng bật từ chân lên tay không phạt, nhưng giơ tay cao chặn bóng thì có.
Với VAR, nhiều fan nghĩ VAR quyết định thay trọng tài – sai, VAR chỉ tư vấn, trọng tài mới quyết cuối cùng.
Về thay người, lầm tưởng quota 5 bao gồm cả hiệp phụ – đúng, nhưng hiệp phụ có thêm 1 lượt riêng.
Những lỗi này thường gặp ở người mới, dẫn đến tranh cãi không cần thiết.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
* Thay người do chấn động não có tính vào quota 5 không?
- Không, đây là thay người vĩnh viễn riêng biệt theo tùy chọn của giải đấu, nhằm bảo vệ sức khỏe cầu thủ (Luật 3, IFAB 2025/26).
* VAR có thể lật lại quyết định handball sau khi trận tiếp tục không?
- Không, VAR chỉ can thiệp trước khi trận tiếp tục; sau đó chỉ kỷ luật nếu cần (Giao thức VAR).
* Bóng chạm tay vô ý trong vòng cấm có phạt penalty không?
- Không, trừ khi ngăn bàn thắng rõ ràng hoặc tay ở vị trí không tự nhiên (Luật 12).
Tóm lại, cập nhật 2025/26 nhấn mạnh an toàn (concussion subs), minh bạch (VAR giải thích) và công bằng (handball vô ý). Những thay đổi này giúp bóng đá hiện đại hơn. Để hiểu sâu hơn, hãy tìm hiểu các bài viết trong chuyên mục Kiến thức bóng đá như "VAR là gì? Luật sử dụng, tình huống can thiệp và tranh cãi thực tế" hoặc "Việt vị là gì? Cách bắt việt vị dễ hiểu bằng ví dụ & VAR",...
