Trong bóng đá hiện đại, danh sách các khoản tiền thưởng trong hợp đồng của các cầu thủ không còn bị giới hạn trong những khoản lương cứng.
Thu nhập của các cầu thủ còn được quyết định dựa vào nhiều yếu tố khác. Bên cạnh những cột mốc tiêu chuẩn như số bàn thắng hay số lần ra sân, các bản hợp đồng ngày nay đang xuất hiện những điều khoản kỳ lạ, phản ánh sự xâm lấn mạnh mẽ của kỷ nguyên dữ liệu vào môn thể thao vua.
Khi thuật toán quyết định túi tiền
Hãy tưởng tượng một kịch bản: Một cầu thủ nhận được khoản tiền thưởng trị giá hàng nghìn bảng chỉ vì đạt được "điểm số 7.8 trở lên trên ứng dụng Flashscore". Nghe có vẻ điên rồ, nhưng đó là thực tế.
The Athletic đã tiếp cận một bản đề xuất hợp đồng gửi tới một câu lạc bộ thuộc giải Hạng nhất Anh (EFL) trong mùa hè vừa qua, trong đó giá trị tài chính của các cầu thủ được quyết định trực tiếp vào một con số ngẫu nhiên do thuật toán của bên thứ ba tạo ra.
Bóng đá bây giờ không chỉ là chuyện thắng thua hay cảm xúc trên sân. Nó còn là chuyện của dữ liệu. Mỗi pha chạm bóng, mỗi lần tắc bóng, mỗi bước chạy, thậm chí cả việc đứng đúng vị trí cũng có thể bị đưa lên bảng thống kê.
Vì thế, cũng dễ hiểu khi người ta tìm mọi cách để “bán” các con số đó. Có nơi biến thống kê thành tiền thưởng, như kiểu ai phá bóng nhiều nhất thì được cộng thêm. Có hợp đồng lại cài những điều khoản rất lạ, chẳng hạn đội phải ghi đủ số bàn, và cầu thủ đó phải đang có mặt trên sân thì mới được nhận một khoản nào đó.
Từ trận đấu, đến hợp đồng, đến quảng cáo, mọi thứ đều có thể bị biến thành công thức. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Bản thân các cầu thủ thực sự nghĩ gì về ma trận số liệu này?
Hai thái cực: Kẻ hoài nghi và Người sùng bái
Trong phòng thay đồ, thái độ của các cầu thủ đối với dữ liệu chia làm hai phe rõ rệt. Một bên là những người như Rayan Cherki. Tài năng trẻ 22 tuổi của Lyon tự nhận mình là một cầu thủ trường phái cũ. Với Cherki, bóng đá là cảm xúc, là kỹ thuật, không phải là những bảng tính Excel.
Tuy nhiên, ngay cả một người theo trường phái cũ như Cherki cũng phải thừa nhận, anh cần để mắt đến các con số đầu ra (bàn thắng, kiến tạo) nếu muốn vươn tới đẳng cấp của những đội bóng hàng đầu như Manchester City.
Ở chiều ngược lại là những người như Lucas Digne. Hậu vệ của Aston Villa là một tín đồ thực sự của thống kê. Sau mỗi trận đấu tại Ngoại hạng Anh, anh nhận một bộ dữ liệu chi tiết từ đội ngũ phân tích của tuyển Pháp, nghiền ngẫm chúng để đối chiếu với cảm nhận thi đấu thực tế của mình. Với Digne, dữ liệu là công cụ để khẳng định bản thân.
Adam Forshaw, cựu tiền vệ của Leeds United, lại đại diện cho một nhóm thực dụng hơn: Dùng số liệu để "sinh tồn". Dưới thời huấn luyện viên Marcelo Bielsa, Forshaw biết rằng kỹ thuật hay chiến thuật đôi khi không quan trọng bằng thể lực. Chỉ cần các chỉ số chạy (quãng đường di chuyển, số lần bứt tốc) của anh đạt mức cao, anh sẽ được đảm bảo suất đá chính.
Cạm bẫy của những con số vô hồn
Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào dữ liệu thô cũng mang đến những rủi ro lớn về mặt nhận thức. Trường hợp của Adam Wharton (Crystal Palace) là ví dụ điển hình.
Trang thống kê WhoScored từng gây xôn xao khi liệt kê chuyền bóng là điểm yếu của Wharton dựa trên thuật toán của họ. Đây là một nhận định sai lầm nghiêm trọng đối với một trong những tiền vệ triển vọng nhất nước Anh, chỉ vì thuật toán thường ưu tiên tỷ lệ chuyền bóng chính xác hơn là độ khó của đường chuyền.
Cựu cầu thủ Bundesliga, Jens Hegeler từng thất vọng tột độ với sự nghèo nàn của các chỉ số này. Anh chỉ ra nghịch lý: Một trung vệ chỉ biết chuyền ngang an toàn cho đồng đội thường có tỷ lệ chuyền bóng thành công cao hơn một nhạc trưởng dám tung ra những đường chuyền xuyên tuyến mạo hiểm.
Để chống lại sự bất công này, Hegeler đã đồng sáng lập công ty Impect và phát triển chỉ số "packing", đo lường số lượng cầu thủ đối phương bị loại bỏ bởi một đường chuyền, nhằm tôn vinh những giá trị thực tế trên sân cỏ.
Nguy hiểm hơn, các cầu thủ thông minh đôi khi tìm cách "hack" hệ thống trên. Tại Man City, các đồng đội từng phát hiện hậu vệ Pablo Zabaleta thường xuyên chạy nước rút khi bóng chết để làm đẹp chỉ số quãng đường di chuyển. Hay Tal Ben Haim chỉ chuyền bóng cho những đồng đội chắc chắn sẽ chuyền lại cho anh ta để giúp tăng tỷ lệ chuyền bóng chính xác.
Ngược lại, Robert Huth, cựu cầu thủ từng vô địch Ngoại hạng Anh cùng Leicester City, lại có tư duy sắc sảo hơn. Anh tranh luận rằng với một trung vệ, nếu khả năng chọn vị trí tốt, anh ta sẽ không cần phải chạy quá nhiều. Nếu dữ liệu cho thấy anh ta chạy quá nhiều, đó có thể là dấu hiệu của việc chọn vị trí sai.
Cơn ám ảnh mang tên kiến tạo
Sự bùng nổ của Fantasy Football và mạng xã hội đã biến những đường kiến tạo thành thước đo tối thượng cho sự sáng tạo, đôi khi làm lu mờ mọi đóng góp khác.
Một cầu thủ Ngoại hạng Anh giấu tên đã chia sẻ sự thất vọng tột cùng khi tạo ra hàng tá cơ hội ngon ăn nhưng đồng đội lại bỏ lỡ. Anh ta khao khát có kiến tạo không phải vì cái tôi, mà để bảo vệ bản thân trước những chỉ trích bất công từ dư luận và truyền thông.
Thậm chí, các công ty dữ liệu lớn như Opta từng phải đối mặt với vô số cuộc gọi khiếu nại từ cầu thủ và người đại diện, đòi tính công nhận cho các pha kiến tạo của mình. Lý do rất thực dụng: Một pha kiến tạo được công nhận chính thức có thể kích hoạt các khoản thưởng béo bở trong hợp đồng hoặc nâng cao vị thế của cầu thủ trên thị trường chuyển nhượng.
Tương lai: Khi dữ liệu gặp gỡ Video
Dù còn nhiều tranh cãi, không thể phủ nhận dữ liệu đang ngày càng trở nên tinh vi và hữu ích hơn khi được đặt đúng ngữ cảnh. Xu hướng hiện đại là kết hợp số liệu với phân tích video.
Các công ty tư vấn như Analytics FC đang giúp những ngôi sao như Kevin De Bruyne hay Ben White sử dụng dữ liệu để chứng minh giá trị khách quan của mình, đồng thời loại bỏ yếu tố cảm tính trong các cuộc đàm phán hợp đồng.
Ở khía cạnh huấn luyện, tài năng trẻ Luka Vuskovic của Tottenham đang sử dụng dịch vụ của Smart11 để cải thiện tư duy chiến thuật. Thay vì chỉ nhìn vào con số "thắng 18 pha không chiến", các chuyên gia dùng video để chỉ ra cho Vuskovic thấy tư thế nào là tốt, pha nhảy nào là chưa hợp lý. Dữ liệu chỉ ra kết quả, nhưng video sẽ giải thích nguyên do và tìm cách cải thiện.
Trong kỷ nguyên mà một điểm số đánh giá có thể mang lại tiền thưởng, cầu thủ sẽ ngày càng quan tâm đến dữ liệu hơn bao giờ hết. Nhưng những người thông minh nhất hiểu rằng: Con số không biết nói dối, nhưng chúng cũng không bao giờ nói lên toàn bộ sự thật nếu thiếu đi bối cảnh của trận đấu.
