Nghệ thuật hay ảo ảnh?
Khi còn là nhà tâm lý học trong quân đội Israel, Daniel Kahneman (người sau này đoạt giải Nobel Kinh tế) được giao một nhiệm vụ tưởng chừng như đơn giản: quan sát các binh sĩ thực hiện một bài tập vượt chướng ngại vật theo nhóm và đánh giá tiềm năng lãnh đạo của họ. Ông và các đồng nghiệp, tất cả đều là những chuyên gia, thường dễ dàng đi đến kết luận. Những người thể hiện sự quyết đoán, chủ động sẽ được điểm cao. Những người thụ động, thiếu hợp tác sẽ bị loại.
Vấn đề duy nhất: hệ thống này không hề hoạt động. Phân tích thống kê sau đó cho thấy các đánh giá của họ gần như không có mối liên hệ nào với kết quả thực tế của các binh sĩ tại trường đào tạo sĩ quan.
Kahneman gọi đó là "ảo ảnh về sự hiệu nghiệm", niềm tin mãnh liệt của con người vào những phán đoán của mình, ngay cả khi chúng không có cơ sở. Câu chuyện này đặt ra một câu hỏi đáng lo ngại cho thế giới bóng đá, một ngành công nghiệp chi hàng tỷ đô la mỗi năm dựa trên phán đoán của các trinh sát viên: Liệu "con mắt tinh tường" mà chúng ta vẫn hằng tôn sùng của họ có thực sự đáng tin cậy, hay đó cũng chỉ là một ảo ảnh?
Ảo ảnh về sự hiệu nghiệm và cuộc cách mạng Moneyball
Trong bóng chày, cuốn sách Moneyball của Michael Lewis (2003) chỉ ra rằng nhiều trinh sát viên thường đánh giá sai tiềm năng cầu thủ vì chỉ tập trung vào các đặc điểm bên ngoài. Một nghiên cứu sau đó trên 13.000 báo cáo tuyển trạch cho thấy nhìn chung, các đánh giá của họ chỉ nhỉnh hơn việc đoán mò một chút.
Bóng đá, một môn thể thao phức tạp và "nhiễu" hơn bóng chày rất nhiều, lại chưa bao giờ thực sự đối mặt với một cuộc tự vấn khắc nghiệt đến vậy. Chúng ta chấp nhận rằng các bản hợp đồng bom tấn có tỷ lệ thành công chỉ như tung đồng xu, nhưng lại hiếm khi đặt câu hỏi về chuyên môn của những người đứng sau các quyết định đó.
"Nếu bóng chày đã không thỏa mãn các tiêu chuẩn để đưa ra phán đoán chuyên môn đáng tin cậy, thì bóng đá càng khó hơn nhiều," Tom Bergkamp, nhà nghiên cứu người Hà Lan, giải thích. "Thách thức lớn là xác định những yếu tố nào thật sự quan trọng. Không phải ai chuyền bóng giỏi cũng trở thành cầu thủ chuyên nghiệp. Thêm vào đó, một trinh sát viên có thể mất nhiều năm mới biết được dự đoán của mình đúng hay sai."
Thí nghiệm ở Hà Lan: Cú sốc cho giới tuyển trạch
Để kiểm chứng điều này, Bergkamp đã tiến hành một thí nghiệm với khoảng 100 trinh sát viên và HLV chuyên nghiệp ở Hà Lan. Họ được yêu cầu xem video clip của 25 hậu vệ cánh trẻ và đánh giá tiềm năng của họ. Kết quả đã gây ra một cú sốc thực sự.
Đầu tiên, nó cho thấy một sự thiếu đồng thuận đáng báo động. Các trinh sát viên gần như không thể đồng ý với nhau về việc một cầu thủ đã chơi tốt như thế nào. Đáng kinh ngạc hơn, nhóm sử dụng một bảng đánh giá chi tiết, được thiết kế để tăng tính khách quan, thậm chí còn bất đồng với nhau nhiều hơn nhóm chỉ đưa ra một đánh giá tổng thể dựa trên cảm tính. "Nếu tất cả các trinh sát viên của tôi đều báo cáo những điều hoàn toàn khác nhau về cùng một cầu thủ, làm sao tôi có thể đưa ra quyết định?" Bergkamp đặt câu hỏi.
Một kết quả còn đáng lo ngại hơn xuất hiện ở phần hai của thí nghiệm. Khi các trinh sát được yêu cầu dự đoán giá trị thị trường của cầu thủ sau ba năm, kết quả của họ gần như không tốt hơn so với việc chỉ dựa vào những thông tin cơ bản như tuổi và giá trị hiện tại, mà không cần xem video clip của cầu thủ.
Hãy tưởng tượng, một nhà phân tích chỉ cần nhìn vào các con số và dữ liệu cơ bản cũng có thể dự đoán gần như chính xác tương lai cầu thủ, ngang bằng với một trinh sát viên chuyên nghiệp đã xem hàng giờ băng hình. Kết quả nghiên cứu phũ phàng: việc trực tiếp quan sát cầu thủ thi đấu không hề cải thiện hay làm giảm độ chính xác của dự đoán.
Lời bào chữa
Vậy có phải các trinh sát viên là vô dụng? Không hẳn. Những người theo trường phái truyền thống cho rằng giá trị của họ nằm ở những điều mà dữ liệu và video không thể nắm bắt được, đó là bối cảnh.
Một trinh sát viên có mặt trực tiếp tại sân có thể cảm nhận được điều kiện thi đấu: mặt cỏ quá dài ở Brazil, thời tiết quá nóng, hay áp lực khủng khiếp từ khán đài. Quan trọng hơn, họ có thể quan sát những gì diễn ra khi không có bóng, thái độ khi bị thay ra, ngôn ngữ cơ thể khi đội nhà đang thua, sự chăm chỉ khi chạy về phòng ngự. Đây là những chi tiết nói lên tính cách của một cầu thủ, thứ mà không một thuật toán nào có thể đo lường.
Họ cũng có thể nói chuyện với những người xung quanh CLB để tìm hiểu về đời tư, tham vọng và đạo đức làm việc của mục tiêu. Dữ liệu có thể cho bạn biết một cầu thủ có tỷ lệ chuyền bóng thành công 95%. Nhưng chỉ có con mắt của trinh sát viên mới có thể cho bạn biết rằng: "Đúng, nhưng tất cả đều là những đường chuyền về an toàn, đẩy đồng đội vào thế khó. Cậu ta luôn né tránh mọi đường chuyền tịnh tiến mạo hiểm."
Sự kết hợp giữa nghệ thuật và khoa học
Cuối cùng, cuộc tranh luận không phải là "con người chống lại máy móc". Các câu lạc bộ thông minh nhất hiện nay như Brentford hay Liverpool không lựa chọn một trong hai, mà kết hợp cả hai để tạo ra một bộ lọc thông minh.
Quy trình tuyển trạch hiện đại của họ giờ đây giống như một bộ lọc tinh vi. Ban đầu, các nhà phân tích dữ liệu sẽ sàng lọc hàng nghìn cầu thủ trên toàn thế giới để tạo ra một danh sách dài những mục tiêu tiềm năng dựa trên các chỉ số. Sau đó, danh sách này được các chuyên gia video rút gọn, loại bỏ những người không phù hợp qua hàng giờ phân tích băng hình.
Cuối cùng, và cũng là bước quan trọng nhất, các trinh sát viên sẽ được cử đến xem trực tiếp những mục tiêu hứa hẹn nhất để đánh giá bối cảnh, tính cách và những yếu tố vô hình đó.
"Ảo ảnh về sự hiệu nghiệm" là có thật, và sự tự tin của con mắt con người có thể rất sai lầm. Nhưng dữ liệu thuần túy cũng có những điểm mù của nó. Tương lai của ngành trinh sát không phải là thay thế mà là cải thiện con người, bằng cách cung cấp cho họ những công cụ dữ liệu mạnh mẽ hơn, những cấu trúc đánh giá chặt chẽ hơn, và kết hợp những hiểu biết độc đáo của họ với khả năng sàng lọc của máy móc, để việc chi tiền cho các thương vụ chuyển nhượng trở nên bớt may rủi
