Sau nhiều năm thảo luận kể từ khi bóng đá thế giới bắt đầu hồi phục sau đại dịch Covid-19, các ông chủ bóng đá Anh đang đứng trước thời khắc phải lựa chọn thay thế các Quy tắc Lợi nhuận và Bền vững (PSR) hiện tại bằng một hệ thống kiểm soát mới phức tạp và gây tranh cãi nhiều hơn.
Trọng tâm của cuộc thảo luận xoay quanh 3 đề xuất chính nhằm siết chặt kỷ luật tài chính. Đề xuất đầu tiên và cũng ít gây tranh cãi nhất liên quan đến việc kiểm tra tính bền vững tài chính của các CLB. Theo đó, các CLB sẽ phải cung cấp các bản dự báo tài chính chi tiết trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn.
Quy định này được đặt ra để đảm bảo các CLB luôn có đủ tiền để hoạt động và trả nợ đúng hạn. Nó giống với những yêu cầu mà cơ quan quản lý bóng đá độc lập mới ở Anh dự kiến áp dụng, nhằm ngăn các đội rơi vào cảnh phá sản.
Đề xuất thứ hai mang tên Tỷ lệ Chi phí Đội hình (Squad Cost Ratio - SCR), được thiết kế để thay thế trực tiếp cho quy tắc PSR hiện tại vốn giới hạn mức lỗ 105 triệu bảng trong ba năm. Thay vì chỉ nhìn vào con số thua lỗ, SCR sẽ giới hạn khả năng chi tiêu dựa trên doanh thu thực tế.
Cụ thể, các CLB sẽ chỉ được phép chi tối đa 85% doanh thu hàng năm của họ cho các "chi phí bóng đá", bao gồm tiền lương cầu thủ, phí chuyển nhượng và chi phí cho ban huấn luyện. Quy định này có nét tương đồng với luật của UEFA áp dụng cho các đội dự cúp Châu Âu (giới hạn ở mức 70%), nhưng Ngoại hạng Anh nới lỏng hơn ở mức 85% để tạo điều kiện cho các đội bóng nhỏ, vốn không có doanh thu thương mại khổng lồ, vẫn có cơ hội đầu tư để cạnh tranh.
Tuy nhiên, tâm điểm tranh cãi nằm ở đề xuất thứ ba, quy tắc “Neo từ trên xuống dưới” (Top to Bottom Anchoring, viết tắt là TBA). Đây được xem như một dạng trần chi tiêu cứn” lần đầu tiên xuất hiện ở giải đấu số một nước Anh.
Cách TBA vận hành khá đơn giản: số tiền tối đa mà một CLB được phép chi cho hoạt động bóng đá sẽ phụ thuộc vào thu nhập của đội đứng cuối bảng. Nói cụ thể, không đội nào được chi quá 5 lần số tiền mà đội bét bảng nhận từ các khoản chia chung của giải, bao gồm tiền thưởng, tiền bản quyền truyền hình và doanh thu thương mại do giải đấu phân phối.
Ví dụ, ở mùa 2024- 2025, đội đứng cuối là Southampton nhận 109,2 triệu bảng. Nếu TBA được áp dụng, trần chi tiêu cho các ông lớn như Man City hay Chelsea sẽ bị khóa ở khoảng 550 triệu bảng mỗi mùa.
Quy tắc "Neo" này đã ngay lập tức vấp phải sự phản đối dữ dội từ nhiều phía, tạo ra sự chia rẽ sâu sắc. Hiệp hội Cầu thủ Chuyên nghiệp (PFA) cùng các công ty đại diện cầu thủ lớn như CAA Stellar hay Wasserman coi đây là một hình thức áp đặt trần lương trá hình.
Họ lập luận rằng việc giới hạn tổng chi tiêu sẽ kìm hãm mức lương của CÁC cầu thủ và đã gửi thư đe dọa sẽ kiện ra tòa vì cho rằng quy định này vi phạm Luật Cạnh tranh của Vương quốc Anh, coi đây là một sự hạn chế thương mại rõ ràng.
Ở phía bên kia chiến tuyến, các ông lớn như Manchester City, Manchester United và Aston Villa cũng đã bỏ phiếu chống lại việc chạy thử nghiệm quy tắc này, trong khi Chelsea chọn cách bỏ phiếu trắng.
Lập luận của nhóm này là việc tự trói chân mình bằng một mức trần chi tiêu sẽ khiến các CLB Anh mất đi lợi thế cạnh tranh trên thị trường chuyển nhượng quốc tế, đặc biệt là trước các đối thủ sừng sỏ tại Châu Âu như Real Madrid, Bayern Munich hay các thế lực tài chính mới nổi từ Saudi Arabia, những nơi không bị ràng buộc bởi mức trần tương tự.
Thậm chí, một số CLB khác còn lo ngại rằng nếu Ngoại hạng Anh áp dụng quy tắc này, giải hạng Nhất (EFL) cũng có thể học theo, gây khó khăn cho các đội vừa xuống hạng muốn đầu tư mạnh tay để sớm quay lại giải đấu cao nhất.
Bất chấp làn sóng phản đối, Ngoại hạng Anh và các chuyên gia ủng hộ tin rằng việc cải tổ là cần thiết để bảo vệ sự cân bằng của giải đấu trong dài hạn. Lập luận cốt lõi là nếu khoảng cách giàu nghèo trở nên quá lớn và các đội bóng giàu có cứ mãi chiến thắng nhờ sức mạnh tài chính áp đảo. Từ đó, giải đấu sẽ trở nên nhàm chán và mất đi tính khó lường vốn là đặc sản của bóng đá Anh.
Christina Philippou, một chuyên gia tài chính thể thao, cũng cảnh báo rằng nếu kết quả giải đấu trở nên dễ đoán với những nhà vô địch lặp đi lặp lại, lượng người xem sẽ giảm sút, kéo theo sự sụt giảm của doanh thu truyền hình và tài trợ, cuối cùng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến túi tiền của tất cả các đội bóng.
Hiện tại, 16 CLB đang tham gia vào quá trình chạy thử nghiệm quy tắc "Neo" mà không áp dụng hình phạt. Tuy nhiên, để quy định này chính thức đi vào hoạt động và có hiệu lực, cần phải có sự đồng thuận của ít nhất 14 trên tổng số 20 CLB trong cuộc bỏ phiếu vào thứ Sáu này.
Kết quả cuộc bỏ phiếu lần này sẽ là bài kiểm tra lớn cho quyền lực và uy tín của Giám đốc điều hành Ngoại hạng Anh, Richard Masters. Nếu quy tắc được thông qua, giải đấu gần như chắc chắn sẽ phải chuẩn bị đối mặt với các vụ kiện từ phía cầu thủ và người đại diện.
Ngược lại, nếu đề xuất bị bác bỏ, nỗ lực kiểm soát lạm phát chi tiêu và giữ sự cân bằng cho giải đấu sẽ chịu một cú đánh nặng nề, trong bối cảnh ban tổ chức vốn đã phải đau đầu với hàng loạt vụ kiện tụng tài chính phức tạp khác.
