Trong suốt nhiều thập kỷ qua, các câu lạc bộ bóng đá chuyên nghiệp tại Việt Nam vẫn duy trì hoạt động chủ yếu dựa vào hai nguồn tài chính chính: ngân sách địa phương và tiềm lực tài chính từ các ông bầu.
Mặc dù V.League đã bước sang năm thứ 26, nhưng mô hình tài chính thiếu bền vững này vẫn là một bài toán nan giải, ẩn chứa nhiều rủi ro và nỗi lo về tương lai.
1 - Nguồn tài chính của các CLB
Nguồn tiền đầu tiên và quan trọng nhất đối với một câu lạc bộ chuyên nghiệp tại Việt Nam đến từ các ông bầu. Những nhà đầu tư nổi tiếng như bầu Hiển (Đỗ Quang Hiển), bầu Đức (Đoàn Nguyên Đức), bầu Thiện (Nguyễn Văn Thiện) hay Nguyễn Đức Thụy đã và đang đóng vai trò là "nguồn sống" cho các đội bóng ở V.League, Hạng Nhất
Họ không chỉ chi tiền để duy trì hoạt động mà còn đầu tư hàng trăm tỷ đồng mỗi mùa giải, giúp đội bóng có đủ kinh phí để mua sắm cầu thủ, chi trả lương thưởng và tham gia các giải đấu. Bên cạnh đó, nhiều câu lạc bộ khác nhận được sự hậu thuẫn từ các tập đoàn, doanh nghiệp lớn với vai trò nhà tài trợ chính, cung cấp nguồn tiền dồi dào, đóng vai trò không khác gì các ông bầu.
Nguồn tài chính thứ hai đến từ ngân sách địa phương. Khoản tiền này thường dao động từ 20 đến 50 tỉ đồng mỗi mùa, được cấp với mục đích hỗ trợ công tác đào tạo trẻ, đầu tư cơ sở vật chất và duy trì hoạt động cơ bản. Mặc dù là một phần quan trọng, nhưng nguồn ngân sách này thường không đủ để đáp ứng toàn bộ nhu cầu tài chính khổng lồ của một câu lạc bộ, đặc biệt là chi phí cho đội một.
Nguồn thu cuối cùng, đáng lẽ phải là trụ cột của một nền bóng đá chuyên nghiệp, lại chỉ chiếm một phần rất nhỏ và chưa thực sự hiệu quả. Đó là tiền có được thông qua bản quyền truyền hình, chuyển nhượng cầu thủ và khai thác thương mại.
VPF đã nỗ lực tạo ra giá trị từ việc bán bản quyền truyền hình, nhưng số tiền thu về chỉ khoảng 60 tỷ đồng mỗi năm cho gần 20 câu lạc bộ, tức là mỗi đội chỉ nhận được khoảng 2-3 tỷ đồng/mùa, một con số khiêm tốn.
Trong lĩnh vực chuyển nhượng, các đội bóng Việt Nam chưa thể thu lợi nhuận lớn. Chỉ một số ít câu lạc bộ có thể kiếm được khoảng 10-20 tỷ đồng nhờ bán cầu thủ. Đa số các đội vẫn ưu tiên chi tiền lót tay và lương để chiêu mộ cầu thủ hết hợp đồng, thay vì chấp nhận trả phí chuyển nhượng.
Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân chính là vấn đề về thuế, khi việc chi trả lót tay có thể giúp các câu lạc bộ giảm bớt gánh nặng thuế so với các giao dịch mua bán chính thức.
Cuối cùng là việc khai thác thương mại như bán áo đấu, vé xem bóng đá và các vật phẩm lưu niệm. Dù ngày càng có nhiều câu lạc bộ ý thức được tầm quan trọng của việc này, nhưng phần đông người hâm mộ vẫn chưa có thói quen đồng hành và ủng hộ đội bóng thông qua các hoạt động thương mại.
Nhiều cổ động viên sẵn sàng mua áo đấu giả để tiết kiệm chi phí, hoặc chờ các sân vận động mở cửa miễn phí từ hiệp 2 để vào xem. Những hành động này vô hình trung đã làm giảm hiệu quả của các hoạt động kiếm tiền từ giá trị thặng dư của các câu lạc bộ.
2 - Khi các ông bầu gặp khó
Với cơ cấu nguồn thu trên, có thể thấy các câu lạc bộ bóng đá Việt Nam phụ thuộc rất lớn vào tấm lòng của các ông bầu. Sự tồn tại của hàng loạt đội bóng gắn liền với việc các chủ tịch có sẵn sàng mở hầu bao hay không.
Câu chuyện giải thể của Than Quảng Ninh là một ví dụ điển hình và đau lòng. Bầu Hùng (Phạm Thanh Hùng) từng chi hàng trăm tỷ đồng để biến đội bóng đất Mỏ thành một thế lực trong giai đoạn 2015-2020. Thế nhưng khi ông gặp khó khăn tài chính, Than Quảng Ninh lập tức rơi vào khủng hoảng. Hàng loạt cầu thủ bị nợ lương, thưởng và cuối cùng đội bóng buộc phải giải thể vì hết kinh phí hoạt động.
Lịch sử bóng đá Việt Nam cũng đã chứng kiến không ít cảnh tượng tương tự. Hai đội bóng Hà Nội từng biến mất khi bầu Kiên (Nguyễn Đức Kiên) vướng vào vòng lao lý. Hòa Phát Hà Nội chỉ còn là hoài niệm khi bầu Long (Trần Đình Long) rời khỏi cuộc chơi. Vissai Ninh Bình cũng mất đội bóng chuyên nghiệp chỉ vì bầu Trường (Hoàng Mạnh Trường) quyết định ngừng tài trợ.
Gần đây nhất, câu lạc bộ Quảng Nam và Hòa Bình cũng đã phải dừng bước trên bản đồ bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam vì không tìm được nhà tài trợ đủ tiềm lực để duy trì hoạt động.
Việc CLB Quảng Nam chính thức rút lui khỏi V.League không chỉ là sự biến mất của một đội bóng từng vô địch, mà còn là hồi chuông báo động về cuộc khủng hoảng tài chính và quản trị yếu kém đang tồn tại trong bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam.
Những trường hợp này là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy bóng đá Việt Nam chưa thể tự lực nuôi thân. Các nguồn thu từ chuyển nhượng, bản quyền truyền hình và khai thác thương mại vẫn đang bị xem nhẹ, khiến cho các câu lạc bộ, dù mạnh hay yếu, vẫn phải sống dựa vào nguồn tiền không ổn định từ các ông bầu.
