Nghịch lý của tổ chức phi lợi nhuận và "kho dự trữ" 4 tỷ USD
Về mặt lý thuyết và thiết kế, FIFA là một tổ chức phi lợi nhuận. Họ không có cổ đông để chia cổ tức, và mục tiêu tối thượng là tái đầu tư phần lớn doanh thu trở lại vào bóng đá. Vậy tại sao họ lại cần tích lũy của cải thông qua việc tăng giá vé?
Để hiểu điều này, cần nhìn vào mô hình tài chính đặc thù của FIFA: chu kỳ 4 năm. Trong 3 năm đầu của chu kỳ, FIFA thường xuyên báo lỗ lớn. Họ chỉ thực sự "hốt bạc" vào năm thứ 4 – năm diễn ra vòng chung kết World Cup. Trong chu kỳ 2019-2022, FIFA đạt thặng dư gần 1,2 tỷ USD, chủ yếu nhờ World Cup Qatar.
Kết thúc năm 2022, FIFA ngồi trên đống dự trữ tiền mặt khổng lồ gần 4 tỷ USD. Con số này dự kiến còn tăng mạnh sau chu kỳ kết thúc vào năm 2026. Với người ngoài, 4 tỷ USD là con số thừa thãi. Nhưng với FIFA, đó là "chiếc phao cứu sinh".
Bài học từ đại dịch Covid-19 năm 2020 vẫn còn nóng hổi. Khi bóng đá thế giới tê liệt, FIFA đã phải trích quỹ dự phòng để tung ra gói cứu trợ 1,5 tỷ USD giúp các liên đoàn thành viên không bị phá sản. Các nguồn tin nội bộ khẳng định, FIFA muốn duy trì mức dự trữ cao để đối phó với những sự kiện bất khả khán trong tương lai. Nếu FIFA cạn tiền, hơn 50% số liên đoàn bóng đá thành viên trên thế giới sẽ ngừng hoạt động.
Bí ẩn đằng sau ngân sách 2023-2026 và sự chuyển dịch nguồn thu
Ngân sách của FIFA cho chu kỳ hiện tại (2023-2026) hé lộ nhiều điều thú vị về lý do giá vé tăng cao. Ban đầu, FIFA đặt mục tiêu doanh thu 11 tỷ USD, nhưng sau đó đã điều chỉnh lên 13 tỷ USD để tính thêm doanh thu từ phiên bản mới của FIFA Club World Cup.
Trong đó, khoảng 3,1 tỷ USD được dự toán đến từ doanh thu bán vé và dịch vụ hiếu khách . Con số này tăng hơn 2 tỷ USD so với chu kỳ trước tại Qatar. Điều đáng nói là sự thay đổi trong cách vận hành.
Ban đầu, FIFA định tự mình vận hành mảng dịch vụ hiếu khách để tối đa hóa lợi nhuận. Tuy nhiên, trong bản ngân sách sửa đổi, họ đã quay lại mô hình thuê ngoài để giảm chi phí vận hành (từ 638 triệu USD xuống còn 36 triệu USD).
Điều kỳ lạ là: Dù chuyển sang thuê ngoài (tức là phải chia sẻ lợi nhuận với bên thứ ba), FIFA vẫn giữ nguyên mục tiêu doanh thu 3,1 tỷ USD. Làm thế nào để giảm chi phí, chia sẻ lợi nhuận mà tổng thu vẫn không đổi? Câu trả lời hợp lý nhất: Tăng giá vé bán lẻ. Việc giữ nguyên mục tiêu doanh thu trong khi thay đổi mô hình vận hành ám chỉ rằng gánh nặng tài chính đã được đẩy sang người hâm mộ thông qua giá vé cao hơn.
Thị trường Mỹ: "Mảnh đất hứa" và cuộc chiến với vé chợ đen
Một lập luận khác bảo vệ cho mức giá cao của FIFA nằm ở đặc thù thị trường Mỹ. Đây là quốc gia mà người hâm mộ đã quen với việc chi trả những khoản tiền khổng lồ cho các sự kiện thể thao như Super Bowl hay NBA.
FIFA lập luận rằng mô hình định giá của họ phản ánh thực tế thị trường tại các nước chủ nhà. Hơn nữa, Mỹ có một thị trường vé thứ cấp (chợ đen/bán lại) được hợp pháp hóa và rất sôi động. Nếu FIFA bán vé giá rẻ, các tay phe vé sẽ mua gom và bán lại với giá cắt cổ. Thay vì để lợi nhuận rơi vào túi tư nhân, FIFA chọn cách định giá cao ngay từ đầu (at source) để dòng tiền đó chảy về quỹ của họ và tái đầu tư vào bóng đá.
Dù lập luận này nghe có vẻ thực dụng và tàn nhẫn với người hâm mộ bình dân, nhưng nó không hoàn toàn vô lý trong bối cảnh kinh tế thị trường tại Bắc Mỹ.
Dòng tiền đi về đâu: Cỗ máy in tiền của Infantino và cam kết phát triển
Không thể phủ nhận dưới thời Chủ tịch Gianni Infantino, FIFA đã trở thành một cỗ máy kiếm tiền khủng khiếp. Nhưng công bằng mà nói, ông cũng là người mạnh tay nhất trong việc chi tiền.
Số tiền FIFA chi trả cho các chương trình phát triển bóng đá đã tăng gấp 4 lần so với thời kỳ trước năm 2016, lên mức 2,25 tỷ USD trong chu kỳ này. Tại World Cup 2026, tổng số tiền thưởng và phí hỗ trợ các CLB, đội tuyển quốc gia sẽ lên tới 1,082 tỷ USD – tăng 67% so với Qatar 2022.
Các khoản chi phí nội bộ và lương thưởng tại FIFA đã được cắt giảm trong ngân sách sửa đổi, trong khi dòng tiền đổ về các liên đoàn thành viên và cơ sở hạ tầng lại tăng lên. Điều này củng cố quan điểm rằng FIFA tận thu để "nuôi" hệ sinh thái bóng đá toàn cầu, đặc biệt là ở những vùng trũng nơi các liên đoàn sống dựa hoàn toàn vào viện trợ của FIFA.
Việc FIFA có thực sự "cần" hét giá vé cao đến vậy hay không vẫn là một chủ đề gây tranh cãi. Với việc doanh thu marketing và các khoản thu khác đang vượt chỉ tiêu trong hai năm 2023-2024, FIFA hoàn toàn có dư địa để giảm giá vé nhằm xoa dịu người hâm mộ mà không ảnh hưởng đến sự tồn vong của tổ chức.
Tuy nhiên, với tham vọng duy trì quỹ dự trữ khổng lồ và lời hứa bơm tiền ngày càng nhiều cho 211 liên đoàn thành viên (những người nắm lá phiếu bầu chọn Chủ tịch), FIFA dường như không có ý định dừng lại.
Ở góc độ người hâm mộ, đây là một sự tàn nhẫn khi bóng đá dần trở thành thú vui xa xỉ. Nhưng ở góc độ quản trị vĩ mô, FIFA đang làm đúng chức năng của mình: Tối đa hóa doanh thu từ những thị trường giàu có (như Mỹ) để đảm bảo an ninh tài chính và nuôi sống bóng đá ở phần còn lại của thế giới.
Dù muốn hay không, người hâm mộ có lẽ phải chấp nhận thực tế rằng: World Cup 2026 sẽ là một cuộc chơi đắt đỏ, và đó là một phần trong kế hoạch tài chính dài hạn không thể đảo ngược của đế chế FIFA.
Để tìm hiểu thêm về World Cup, độc giả có thể tham khảo qua bài viết: Lịch sử World Cup: Hơn 90 năm phát triển; Từ Rimet đến Messi.
