Có lẽ không có quyết định nào trong bóng đá gây nhiều tranh cãi và cảm xúc trái chiều hơn một bàn thắng bị từ chối vì lỗi việt vị.
Hẳn người hâm mộ Argentina vẫn chưa quên khoảnh khắc Lautaro Martinez sút tung lưới Ả Rập Xê Út tại World Cup 2022, nhưng niềm vui vỡ òa nhanh chóng bị dập tắt bởi công nghệ bắt việt vị bán tự động. Chỉ một phần vai áo ở phía trước hậu vệ cuối cùng đã thay đổi hoàn toàn cục diện trận đấu.
Tình huống đó cho thấy việt vị, dù là một trong những luật cơ bản nhất, lại phức tạp và có thể định đoạt số phận của cả một trận đấu, thậm chí là một giải đấu lớn. Vậy việt vị là gì và làm thế nào để hiểu đúng luật này theo quy định mới nhất?
Việt vị là gì? Định nghĩa chuẩn theo luật FIFA 2025
Nhiều người theo dõi bóng đá thường nhầm lẫn giữa "vị trí việt vị" và "lỗi việt vị". Đây là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau. Một cầu thủ có thể đứng ở vị trí việt vị mà không bị thổi phạt nếu không tham gia vào tình huống bóng.
Theo Luật 11 – Việt vị (Laws of the Game 2025/2026) do IFAB (Hội đồng Hiệp hội Bóng đá Quốc tế) ban hành và FIFA (Liên đoàn Bóng đá Thể giới) áp dụng, lý giải: "Việc đứng ở vị trí việt vị không đồng nghĩa với phạm lỗi, mà chỉ là điều kiện để có thể bị thổi phạt nếu tham gia vào tình huống bóng.
Một cầu thủ được xem là đứng ở vị trí việt vị khi thoả mãn đồng thời cả hai điều kiện sau. Thứ nhất, bất kỳ phần nào của đầu, thân hoặc chân của cầu thủ nằm ở nửa sân đối phương (không tính đường giữa sân). Thứ hai, nất kỳ phần nào của đầu, thân hoặc chân gần đường biên ngang khung thành đối phương hơn cả bóng và cầu thủ đối phương thứ hai tính từ khung thành (thường là hậu vệ cuối cùng, trừ thủ môn).
Khi xác định vị trí việt vị, tay và cánh tay của mọi cầu thủ — kể cả thủ môn — không được tính. Giới hạn trên của cánh tay được xác định là đường kẻ ngang với phần dưới của nách.
Một cầu thủ không bị coi là ở vị trí việt vị nếu đứng ngang hàng với cầu thủ đối phương thứ hai tính từ khung thành, hoặc đứng ngang hàng với hai cầu thủ đối phương cuối cùng".
Diễn giải một cách đơn giản, một cầu thủ bị xem là đứng ở vị trí việt vị nếu thỏa mãn đồng thời ba điều kiện sau:
+ Đứng trên phần sân của đối phương.
+ Đứng phía trước quả bóng.
+ Chỉ có ít hơn hai cầu thủ đối phương (thường là một hậu vệ và thủ môn) đứng giữa anh ta và đường biên ngang cuối sân của đối phương.
Luật việt vị được áp dụng như thế nào?
Một cầu thủ chỉ bị thổi phạt lỗi việt vị khi đứng ở vị trí việt vị và tham gia vào tình huống bóng ở thời điểm đồng đội chuyền bóng. Trọng tài sẽ xác định lỗi dựa trên ba hành vi sau:
-
Can thiệp vào tình huống bóng (Interfering with play): Cầu thủ trực tiếp tham gia hoặc chạm vào quả bóng được chuyền bởi đồng đội.
-
Can thiệp vào đối phương (Interfering with an opponent):
-
Ngăn cản đối phương chơi bóng hoặc cản trở tầm nhìn của họ một cách rõ ràng.
-
Tranh chấp bóng với đối phương.
-
Có hành động rõ ràng tác động đến khả năng chơi bóng của đối phương.
-
-
Giành lợi thế từ vị trí việt vị (Gaining an advantage):
-
Tham gia vào tình huống khi quả bóng bật ra từ cột dọc, xà ngang, hoặc từ một cầu thủ đối phương.
-
Nhận bóng sau khi một cầu thủ đối phương đã cố tình cản phá bóng.
-
Các trường hợp không bị phạt việt vị: Một cầu thủ sẽ không bị thổi phạt lỗi việt vị nếu nhận bóng trực tiếp từ:
-
Quả ném biên.
-
Quả phạt góc.
-
Quả phát bóng lên.
Ví dụ lịch sử nổi bật: Bàn thắng gây tranh cãi của Van Nistelrooy tại EURO 2008
Một trong những tình huống việt vị kinh điển và phức tạp nhất lịch sử là bàn thắng của Ruud van Nistelrooy (Hà Lan) vào lưới Ý tại EURO 2008. Trong tình huống này, Van Nistelrooy rõ ràng đứng dưới hàng phòng ngự Ý khi đồng đội Wesley Sneijder sút bóng.
Tuy nhiên, trọng tài vẫn công nhận bàn thắng. Lý do là vì hậu vệ Christian Panucci của Ý sau một pha va chạm đã bị trượt chân và nằm ngoài đường biên ngang cuối sân. Theo luật, một cầu thủ phòng ngự cố tình rời sân hoặc vô tình nằm ngoài sân vẫn được tính là một cầu thủ hợp lệ. Do đó, Panucci được xem là cầu thủ đối phương thứ hai cuối cùng, và Van Nistelrooy vẫn đứng trên anh ta. Quyết định này hoàn toàn đúng luật nhưng đã gây ra một cuộc tranh cãi lớn vào thời điểm đó, cho thấy sự phức tạp của luật việt vị ngay cả với các chuyên gia.
Những hiểu lầm phổ biến về luật việt vị
-
"Cứ đứng dưới hậu vệ cuối cùng là việt vị" - SAI: Như đã giải thích, một cầu thủ chỉ bị phạt khi tham gia vào tình huống bóng. Nếu anh ta chỉ đứng ở vị trí việt vị mà không có hành động can thiệp nào, trận đấu vẫn tiếp tục.
-
"Tay và cánh tay được tính vào vị trí việt vị" - SAI: Luật 11 của FIFA/IFAB ghi rất rõ, chỉ các bộ phận của cơ thể được phép ghi bàn (đầu, thân, chân) mới được tính để xác định vị trí việt vị. Tay và cánh tay của tất cả cầu thủ (bao gồm cả thủ môn) không được tính.
-
"Việt vị khi nhận bóng từ đối phương" - TÙY TRƯỜNG HỢP: Nếu cầu thủ đối phương cố tình chơi bóng (chuyền sai, phá bóng hỏng) và bóng đến chân cầu thủ đang ở vị trí việt vị, thì đó không phải là lỗi. Nhưng nếu bóng chỉ bật ra một cách vô tình từ người đối phương (bóng đập người, cản phá theo phản xạ), cầu thủ đó vẫn bị thổi phạt. VAR thường can thiệp rất kỹ trong các tình huống này.
FAQ – Câu hỏi thường gặp về luật việt vị
1. Cầu thủ đứng ở phần sân nhà có bị việt vị không? Không. Một trong những điều kiện tiên quyết của vị trí việt vị là cầu thủ phải ở trên phần sân của đối phương. Nếu một cầu thủ đứng hoàn toàn trên phần sân của đội mình (tính từ vạch giữa sân trở về), anh ta không bao giờ bị thổi phạt việt vị.
2. Tại sao ở những pha phát bóng lên, phạt góc và ném biên không có lỗi việt vị? Đây là những ngoại lệ được quy định rõ trong luật. Khi thực hiện các quả đá phạt này, bóng được xem là "bắt đầu lại" một tình huống mới, và luật việt vị tạm thời không được áp dụng cho người nhận bóng đầu tiên.
3. VAR xác định việt vị như thế nào? Trọng tài VAR sử dụng công nghệ đồ họa 3D để kẻ các đường vạch ảo chính xác trên sân. Một vạch sẽ được gióng thẳng từ bộ phận cơ thể hợp lệ của cầu thủ tấn công ở gần khung thành nhất, và một vạch khác từ cầu thủ phòng ngự thứ hai cuối cùng. Dựa trên hai đường vạch này, VAR sẽ xác định cầu thủ có ở vị trí việt vị hay không với độ chính xác đến từng milimet.
Việt vị là một trong những điều luật đòi hỏi sự chuẩn xác và quan trọng nhất, góp phần tạo nên tính chiến thuật của bóng đá hiện đại. Hiểu đúng về luật việt vị không chỉ giúp người xem thưởng thức trận đấu một cách trọn vẹn hơn mà còn có thể lý giải được những quyết định đôi khi gây tranh cãi của trọng tài và VAR.
