Ra đời từ năm 1930, World Cup không chỉ là một sự kiện thể thao mà còn là một hiện tượng văn hóa - xã hội toàn cầu, đóng vai trò then chốt trong việc định hình và phổ biến bóng đá trên toàn thế giới qua gần một thế kỷ. Sau đây, hãy cùng điểm qua hồ sơ lịch sử, đi sâu vào các giai đoạn phát triển, thể thức, và những cột mốc đáng nhớ của giải đấu hàng đầu làng túc cầu giáo.
| Mốc thời gian | Sự kiện xảy ra |
| 28/05/1928 | Đại hội FIFA tại Amsterdam thông qua kế hoạch tổ chức Giải vô địch bóng đá thế giới, World Cup. |
| 1930 | World Cup đầu tiên được tổ chức tại Uruguay; Uruguay giành chức vô địch. |
| 1934 & 1938 | Ý vô địch hai lần liên tiếp. |
| 1942 & 1946 | World Cup bị hủy bỏ do Chiến tranh Thế giới thứ Hai. |
| 1950 | World Cup trở lại tại Brazil; Uruguay lần thứ hai đăng quang. |
| 1958 | Brazil vô địch lần đầu tiên với sự xuất hiện của Pele (17 tuổi). |
| 1970 | Brazil vô địch lần thứ ba, được giữ vĩnh viễn Cúp Jules Rimet. Giải đấu lần đầu phát sóng trên TV màu. |
| 1974 | Chiếc cúp FIFA World Cup mới được sử dụng lần đầu; Tây Đức vô địch. |
| 1982 | World Cup lần đầu tiên mở rộng lên 24 đội tuyển. |
| 1986 | Argentina vô địch với màn trình diễn cá nhân đỉnh cao của Diego Maradona. |
| 1998 | World Cup mở rộng lên 32 đội tuyển. |
| 2022 | Argentina vô địch; Lionel Messi hoàn thành bộ sưu tập danh hiệu vĩ đại. |
| 2026 | World Cup mở rộng lên 48 đội tuyển. |
Nguồn gốc và Giai đoạn Khởi đầu (1900 – 1930)
Bối cảnh trước World Cup
Trước khi World Cup ra đời, bóng đá quốc tế chủ yếu được tổ chức trong khuôn khổ Thế vận hội Mùa hè (Olympic Games). Các giải đấu bóng đá tại Olympic từ năm 1900 đến 1928 được xem là giải vô địch bóng đá thế giới không chính thức.
Mặc dù được công nhận, các giải đấu Olympic không cho phép các cầu thủ chuyên nghiệp tham gia theo quy tắc nghiệp dư của Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) lúc bấy giờ. Điều này khiến FIFA nhận thấy sự bất cập và nhu cầu về một giải đấu riêng biệt dành cho những cầu thủ xuất sắc nhất.
Quyết định thành lập và vai trò lịch sử của Jules Rimet
Ý tưởng về một giải vô địch thế giới do FIFA tổ chức đã được đề xuất từ đầu những năm 1920. Chủ tịch FIFA lúc bấy giờ là Jules Rimet đã đóng vai trò kiến trúc sư chính của giải đấu. Vị quan chức người Pháp đã vận động và thúc đẩy mạnh mẽ ý tưởng này.
Tại Đại hội FIFA ở Amsterdam ngày 28/05/1928, kế hoạch tổ chức một giải vô địch thế giới dành cho các đội tuyển quốc gia đã được thông qua. Giải đấu sẽ được tổ chức bốn năm một lần, xen kẽ giữa các kỳ Thế vận hội.
World Cup 1930 tại Uruguay – Khởi đầu lịch sử
Sau khi được thông qua, việc chọn nước chủ nhà gặp nhiều khó khăn do khoảng cách địa lý và chi phí di chuyển lớn đối với các đội bóng châu Âu.
Uruguay được tín nhiệm đăng cai giải đấu vì hai lý do chính khi đại diện Nam Mỹ đã vô địch môn bóng đá ở Olympic 1924 và 1928, đồng thời Chính phủ Uruguay cũng cam kết đài thọ toàn bộ chi phí du lịch và ăn ở cho các đội tham dự, nhân kỷ niệm 100 năm độc lập của quốc gia này.
Giải đấu đầu tiên diễn ra với 13 đội tuyển, bao gồm 4 đội châu Âu và 9 đội châu Mỹ. Ở trận chung kết, tuyển Uruguay đánh bại Argentina 4–2 trên sân vận động Centenario, trở thành đội tuyển đầu tiên vô địch World Cup.
Chiếc cúp ban đầu được gọi là Victory (Chiến thắng), sau đó được đổi tên là Cúp Jules Rimet vào năm 1946 để vinh danh người sáng lập.
Giai đoạn Gián đoạn và Tái thiết (1934 – 1950)
World Cup 1934 và 1938 - Khủng hoảng chính trị
Hai kỳ World Cup tiếp theo diễn ra trong bối cảnh chính trị căng thẳng tại châu Âu, đặc biệt là sự trỗi dậy của chủ nghĩa phát xít.
World Cup 1934 tại Ý, lần đầu tiên giải đấu áp dụng thể thức vòng loại. Ý giành chức vô địch trên sân nhà. Giải đấu bị chỉ trích là công cụ tuyên truyền cho chế độ của Benito Mussolini.
World Cup 1938 tại Pháp lại vấp phải một vấn đề khác, các đội bóng châu Mỹ trừ Brazil đã tẩy chay giải đấu vì thất vọng khi FIFA chọn châu Âu làm chủ nhà hai lần liên tiếp, trong khi trước đó châu Mỹ và châu Âu được thỏa thuận luân phiên tổ chức. Tuyển Ý bảo vệ thành công danh hiệu, là đội đầu tiên hai lần vô địch liên tiếp.
Chiến tranh Thế giới thứ Hai (1942 – 1946)
Do Chiến tranh Thế giới thứ Hai, World Cup đã bị hủy bỏ vào các năm 1942 và 1946. FIFA và bóng đá thế giới rơi vào tình trạng đóng băng. Cúp Jules Rimet được Chủ tịch Liên đoàn bóng đá Ý, Ottorino Barassi cất giữ bí mật trong một hộp giày dưới gầm giường để tránh bị đánh mất trong chiến tranh.
World Cup 1950 tại Brazil – Giải đấu trở lại và Thảm kịch Maracana
World Cup 1950 là cột mốc đánh dấu sự trở lại của giải đấu sau 12 năm gián đoạn. Đức và Nhật Bản bị cấm tham dự do những tội ác trong chiến tranh. Đáng chú ý, tuyển Ấn Độ cũng rút lui vì FIFA không cho phép cầu thủ của họ thi đấu bằng chân trần.
Về mặt thể thức, đây là lần duy nhất không có trận chung kết chính thức, thay vào đó là vòng bảng cuối cùng gồm 4 đội.
Sân vận động Maracana huyền thoại đã được xây dựng đặc biệt cho giải đấu. Trận đấu quyết định giữa Brazil và Uruguay kết thúc với chiến thắng 2-1 nghiêng về Uruguay.
Đây là một kết quả khá đáng tiếc cho đội chủ nhà khi họ chỉ cần hòa là có thể đăng quang ngôi vô địch. Sự kiện này được gọi là "Maracanaco" (Thảm kịch Maracana), được xem như một trong những cú sốc lớn nhất lịch sử bóng đá và gây ra sự chấn động sâu sắc đối với người hâm mộ bóng đá Brazil.
Giai đoạn Hoàng kim và Mở rộng toàn cầu (1954 – 1970)
Đây là thời kỳ World Cup bắt đầu định hình các huyền thoại và trở thành một sự kiện phát sóng truyền hình quan trọng.
World Cup 1954 – 1966: Những thế lực mới
World Cup 1954 tại Thụy Sĩ đã chứng kiến "Phép màu Bern". Tuyển Tây Đức, đội bóng non trẻ sau chiến tranh đã đánh bại đội tuyển Hungary huyền thoại, tập thể được xem là mạnh nhất thế giới thời điểm đó trong trận chung kết với tỷ số 3-2 tại. Chiến thắng này có ý nghĩa to lớn về mặt tinh thần đối với bóng đá Đức trong thời kỳ tái xây dựng.
World Cup 1958 tại Thụy Điển ghi dấu sự xuất hiện của một huyền thoại mang tên Pele, đồng thời cũng đánh dấu lần vô địch đầu tiên của tuyển Brazil. Pele khi đó mới 17 tuổi, đã ghi được 6 bàn, bao gồm một hat-trick ở trận bán kết và 2 bàn trong trận chung kết. Đây cũng là kỳ World Cup đầu tiên được truyền hình trực tiếp ở tầm quốc tế.
World Cup năm 1962 ở Chile đánh dấu cột mốc Brazil trở thành đội tuyển thứ hai sau Ý bảo vệ thành công ngôi vương. Giải đấu lần này chứng kiến Selecao được dẫn dắt bởi huyền thoại Garrincha sau khi Pele bị chấn thương.
World Cup năm 1966 được tổ chức tại Anh, nơi vốn được xem là quê hương của bóng đá. Tuyển Anh cũng đã giành chức vô địch World Cup duy nhất của họ khi đánh bại Tây Đức 4-2 trong trận chung kết, với một bàn thắng gây tranh cãi của Geoff Hurst về việc liệu bóng đã đi qua vạch vôi hay chưa. Một sự kiện đáng chú ý khác ở giải lần này là việc chiếc Cúp Jules Rimet bị đánh cắp trước giải đấu nhưng được chú chó Pickles tìm thấy.
World Cup 1970 tại Mexico – Kỷ lục của Brazil
World Cup 1970 là lần đầu tiên giải đấu được tổ chức tại Bắc Mỹ và phát sóng bằng truyền hình màu trên toàn thế giới, mang đến hình ảnh rực rỡ và nâng cao đáng kể sự phổ biến đối với người hâm mộ.
Tuyển Brazil cũng làm nên lịch sử khi vô địch lần thứ ba với đội hình huyền thoại gồm Pele, Jairzinho, Rivelino và Tostao. Theo luật của FIFA, đội đầu tiên vô địch ba lần sẽ được giữ vĩnh viễn chiếc Cúp Jules Rimet và Brazil đã đạt được cột mốc này.
Giai đoạn Thể thức mới và Khủng hoảng (1974 – 1990)
Sau khi Cúp Jules Rimet được trao vĩnh viễn cho Brazil, FIFA đã tạo ra một chiếc cúp mới và giải đấu tiếp tục phát triển với nhiều thay đổi về mặt thể thức và công tác tổ chức.
World Cup 1974 - Chiếc cúp mới và dấu ấn của bóng đá tổng lực
Chiếc cúp FIFA World Cup mới được thiết kế bởi nghệ sĩ người Ý - Silvio Gazzaniga và được sử dụng lần đầu tiên cho giải đấu tại Tây Đức.
World Cup 1974 chứng kiến tuyển Hà Lan trình diễn lối chơi "Bóng đá Tổng lực" (Total Football) mang tính cách mạng với "lá cờ đầu" là huyền thoại Johan Cruyff. Dù tuyển Hà Lan đã nhận thất bại 1-2 trong trận chung kết trước Tây Đức, họ vẫn để lại dấu ấn khó quên khi góp phần định hình nên một triết lý bóng đá quan trọng ở thời điểm lúc bấy giờ.
World Cup 1978 - Bóng đá mang màu sắc Chính trị
World Cup 1978 tại Argentina, đội bóng Nam Mỹ đã vô địch trên sân nhà dưới sự quản lý của chế độ quân sự. Giải đấu gây nhiều tranh cãi về mặt chính trị và nghi ngờ về sự công bằng trong một số trận đấu của đội chủ nhà.
World Cup 1982 - Lần đầu mở rộng lên 24 đội
World Cup năm 1982 tại Tây Ban Nha chứng kiến giải đấu được mở rộng từ 16 lên 24 đội tuyển. Tuyển Ý đã có màn thể hiện xuất sắc khi giành chức vô địch lần thứ ba trong lịch sử, thành tích sánh ngang với tuyển Brazil ở thời điểm đó.
Huyền thoại Paolo Rossi được xem là người hùng của Azzurri khi lập cú đúp trong trận thắng Ba Lan 2-0 tại bán kết, trước khi đóng góp 1 bàn ở chung kết khi hạ gục Tây Đức với tỷ số 3-1.
World Cup 1986 - Diego Maradona và "Bàn tay của Chúa"
World Cup 1986 chứng kiến Mexico là quốc gia đầu tiên có hai lần tổ chức giải đấu này. Đây cũng được xem là "sân khấu lớn" ghi dấu tên tuổi của huyền thoại Diego Maradona khi ông đã dẫn dắt Argentina đến chức vô địch lần thứ hai trong lịch sử.
Đặc biệt, trận tứ kết giữa Argentina và Anh khi đó chứng kiến hai khoảnh khắc khó quên với bàn thắng gây tranh cãi được gọi với cái tên "Bàn tay của Chúa" và "Bàn thắng thế kỷ" khi Maradona đi bóng qua 5 cầu thủ Tam Sư trước lúc ghi bàn.
Tại bán kết, Maradona tiếp tục lập cú đúp để hạ tuyển Bỉ 2-0, đưa Argentina tiến vào trận chung kết và vượt qua Tây Đức với tỷ số 3-2.
World Cup 1990 – Bóng đá phòng ngự lên ngôi và Quyết định gây tranh cãi
Kỳ World Cup 1990 được nhớ đến với lối chơi phòng ngự tiêu cực và số bàn thắng thấp kỷ lục trong lịch sử giải đấu.
Tuyển Tây Đức có lần thứ ba vô địch, thành tích sánh ngang với Brazil và Ý sau khi "phục thù" Argentina ở màn so tài cuối cùng. Đáng chú ý, cuộc đọ sức đó bị coi là trận chung kết xấu xí nhất lịch sử World Cup và cục diện cũng chỉ được quyết định bằng một quả phạt đền gây tranh cãi.
Chứng kiến những phản ứng tiêu cực tại kỳ World Cup tổ chức ở Ý năm 1990, từ năm 1994, FIFA đã đưa ra những điều chỉnh, thêm quy tắc cấm thủ môn bắt bóng từ đường chuyền về của đồng đội để khuyến khích lối chơi tấn công.
Giai đoạn Thương mại hóa và Toàn cầu hóa (1994 – 2018)
World Cup ở giai đoạn cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI đã trở thành một cỗ máy thương mại khổng lồ, thu hút hàng tỷ người xem và mở rộng thị trường sang các khu vực mới.
World Cup 1994 - Vươn mình tại Mỹ
Kỳ World Cup 1994 lần đầu tổ chức tại Mỹ, thị trường bóng đá tiềm năng nhất và giải đấu đã nhanh chóng phá kỷ lục về số lượng khán giả đến sân.
Tuyển Brazil đã làm nên lịch sử khi giành chức vô địch lần thứ tư, vượt qua Ý tại chung kết sau loạt sút luân lưu, đánh dấu lần đầu tiên trận đấu tranh ngôi vương của giải phải áp dụng thể thức này để phân định thắng bại.
World Cup 1998 – Mở rộng lên 32 đội
Kỳ World Cup 1998 chứng kiến sự thay đổi lớn khi giải đấu mở rộng lên với sự góp mặt 32 đội tuyển. Tuyển Pháp có lần đầu tiên vô địch trên sân nhà với Zinedine Zidane là ngôi sao sáng nhất.
World Cup 2002 – Lần đầu tại châu Á
World Cup 2002 chứng kiến lần đầu tiên giải đấu được đồng tổ chức bởi hai quốc gia và diễn ra tại châu Á, với Hàn Quốc cùng Nhật Bản hợp tác đăng cai.
Tuyển Brazil sau thất bại 0-3 trước Pháp vào năm 1998 đã đánh dấu sự trở lại mạnh mẽ khi giành chức vô địch lần thứ năm, củng cố vị thế là đội tuyển giàu thành tích nhất tại sân chơi hàng đầu của làng túc cầu giáo. Ronaldo Nazario là gương mặt đáng chú ý nhất tại giải khi lập cú đúp trong trận thắng 2-0 ở chung kết trước tuyển Đức.
World Cup 2006 – 2018: Châu Âu thống trị
World Cup 2006 tổ chức tại Đức, tuyển Ý có lần thứ tư vô địch khi đánh bại Pháp ở màn đọ sức cuối cùng. Trận chung kết diễn ra đáng nhớ với cú húc đầu của Zinedine Zidane vào Marco Materazzi, khiến huyền thoại của Les Bleus bị truất quyền thi đấu.
World Cup 2010 ở Nam Phi đánh dấu lần đầu tiên giải đấu được tổ chức tại châu Phi. Tuyển Tây Ban Nha đã trở thành tập thể đăng quang khi đánh bại Hà Lan ở chung kết nhờ pha lập công quyết định của Andres Iniesta, đánh dấu đỉnh cao của kỷ nguyên chiến thuật "Tiki-taka".
World Cup 2014 ở Brazil, tuyển Đức đã mang về chức vô địch lần thứ tư trong lịch sử khi đánh bại Argentina 1-0 tại chung kết. Giải đấu được nhớ đến với chiến thắng 7-1 của Đức trước Brazil ở bán kết, đánh dấu thất bại nặng nề của Selecao dù được chơi trên sân nhà.
World Cup 2018 tại Nga, tuyển Pháp có lần thứ hai vô địch với sự tỏa sáng của "thế hệ vàng" cùng những cái tên như Kylian Mbappe, Antoine Griezmann, Raphael Varane, Paul Pogba hay N'Golo Kante. Đây cũng là lần đầu tiên giải đấu áp dụng công nghệ VAR (Trợ lý trọng tài video), mở ra kỷ nguyên mới trong việc ứng dụng sự tiên tiến của khoa học kỹ thuật vào công tác trọng tài.
Giai đoạn Hiện tại và Tương lai
World Cup 2022 – Mùa đông lịch sử và sự lên ngôi của Lionel Messi
World Cup 2022 chứng kiến lần đầu tiên giải đấu được tổ chức vào mùa đông, từ tháng 11 đến tháng 12 do khí hậu sa mạc khắc nghiệt của Qatar.
Tuyển Argentina có lần thứ ba đăng quang trong lịch sử sau trận chung kết kinh điển với Pháp khi hòa 3-3 sau hiệp phụ và thắng luân lưu với tỷ số 4-2.
Huyền thoại Lionel Messi hoàn thành bộ sưu tập danh hiệu, giành được chức vô địch thế giới duy nhất còn thiếu trong sự nghiệp vĩ đại của mình.
World Cup 2026 - Mở rộng lên 48 đội
World Cup 2026, FIFA quyết định tăng số đội tham dự từ 32 lên 48 đội, thể thức chia thành 12 bảng, mỗi bảng 4 đội, chọn 2 đội dẫn đầu mỗi bảng và 8 đội đứng thứ 3 có thành tích tốt nhất để tiến vào vòng 1/16.
Giải đấu cũng chứng kiến lần đầu tiên được đồng đăng cai bởi ba quốc gia, bao gồm Mỹ, Canada và Mexico. Được biết, việc mở rộng số đội tham dự nhằm mục đích tăng cường tính toàn cầu của World Cup, cho phép nhiều quốc gia từ các châu lục khác nhau có cơ hội góp mặt ở ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh.
Những thông tin và thống kê đáng chú ý
| Danh mục | Chi tiết |
| Năm thành lập | 1930 |
| Cơ quan tổ chức | FIFA (Liên đoàn bóng đá thế giới) |
| Tần suất | 4 năm một lần |
| Đương kim vô địch (2022) | Argentina |
| Số lần tổ chức (đến 2022) | 22 lần |
| Đội vô địch nhiều nhất | Brazil (5 lần) |
| Thành tích theo châu lục | Nam Mỹ (10 lần), Châu Âu (12 lần) |
| Cầu thủ ghi bàn nhiều nhất | Miroslav Klose (Đức, 16 bàn) |
| Cầu thủ vô địch nhiều lần nhất | Pele (Brazil, 3 lần – 1958, 1962, 1970) |
Biểu tượng và huyền thoại
World Cup không chỉ là một sự kiện bóng đá đơn thuần mà còn là nơi sản sinh ra những biểu tượng vĩ đại nhất của làng túc cầu giáo. Một số cái tên tiêu biểu có thể kể đến như:
+ Jules Rimet: Cố chủ tịch FIFA, người sáng lập World Cup.
+ Pele (Brazil): Huyền thoại với biệt danh "Vua bóng đá", người đã có 3 lần vô địch World Cup.
+ Diego Maradona (Argentina): Biểu tượng của World Cup 1986, dẫn dắt tuyển Argentina đăng quang với màn trình diễn cá nhân không tưởng.
+ Franz Beckenbauer (Tây Đức): Cùng với Mario Zagallo, là một trong hai người từng vô địch World Cup với tư cách cầu thủ và huấn luyện viên. Là huyền thoại vĩ đại của bóng đá Tây Đức với vị trí Libero.
+ Ronaldo (Brazil): Ghi 15 bàn trong lịch sử World Cup, vô địch giải đấu vào các năm 1994 và 2002, sở hữu biệt hiệu "Người ngoài hành tinh".
+ Zinedine Zidane (Pháp): Ngôi sao của tuyển Pháp với chức vô địch World Cup 1998 và về nhì ở World Cup 2006.
+ Miroslav Klose (Đức): Cầu thủ ghi bàn nhiều nhất lịch sử World Cup với 16 pha lập công.
+ Lionel Messi (Argentina): Hoàn thành sự nghiệp vĩ đại bằng chức vô địch World Cup 2022 và là chủ nhân của 8 danh hiệu Quả bóng vàng.
Giải vô địch bóng đá thế giới, FIFA World Cup đã trải qua một hành trình lịch sử kéo dài gần một thế kỷ, từ một giải đấu nhỏ với 13 đội tham dự ở Uruguay năm 1930 trở thành sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh.
World Cup là một biên niên sử sống động của thế giới túc cầu, phản ánh sự phát triển của chiến thuật, sự trỗi dậy và suy thoái của các cường quốc bóng đá, cũng như những biến động của bối cảnh chính trị và xã hội toàn cầu. Với việc mở rộng lên 48 đội, World Cup cam kết duy trì vai trò là đỉnh cao của các sự kiện bóng đá quốc tế và được kỳ vọng tiếp tục viết nên những chương sử mới trong tương lai.
