Khi nhắc đến sự nghiệp trọng tài tại giải đấu khắc nghiệt nhất hành tinh, Graham Scott đã đưa ra một sự so sánh đầy ám ảnh và chua chát. Ông ví von công việc của mình không phải là một nấc thang danh vọng, mà là một trò chơi sinh tồn tàn khốc.
Cựu trọng tài Ngoại hạng Anh, người vừa giải nghệ vào cuối mùa giải trước chia sẻ: "Tôi ví nó như một trò chơi của những loài rắn. Trong khi chỉ có một chiếc thang đẫn đến thành công, nhưng xung quanh đầy rẫy những con rắn (cạm bẫy) chỉ chực chờ kéo bạn tuột xuống đáy bất cứ lúc nào. Thế nên, đây thực sự là một bài kiểm tra cực đại về độ lỳ đòn và lòng kiên trì của con người."
Trong một cuộc phỏng vấn sâu rộng và hiếm hoi với The Athletic, Graham Scott đã vén bức màn bí mật về một nghề nghiệp vốn dĩ rất kín tiếng và thường xuyên bị hiểu lầm.
Ở tuổi 57, Scott nhìn lại hành trình dài đằng đẵng của mình, bắt đầu từ việc coi trọng tài như một sở thích vào năm 1997 khi ông còn là một nhà báo làm việc cho tờ Nursing Standard, cho đến khi dành 17 năm cầm còi ở các giải hạng dưới (Football League) và một thập kỷ đỉnh cao tại Ngoại hạng Anh.
Bóng đá là một ngành công nghiệp tàn bạo, nơi các trọng tài thường bị đem ra làm bia đỡ đạn cho những cơn giận dữ của người hâm mộ, nhưng đằng sau đó là những tổn thương về mặt tâm lí và tinh thần của họ lại ít khi được thấu hiểu.
Gánh nặng của sự thù ghét và những vết thương vô hình
Một trong những quan niệm sai lầm nhất mà công chúng thường gán cho các trọng tài là sự vô cảm. Người hâm mộ thường tin rằng sau khi đưa ra những quyết định gây tranh cãi trên sân, các trọng tài sẽ thản nhiên về nhà, bật tivi lên và chẳng mảy may quan tâm đến hậu quả.
Graham Scott đã kịch liệt phản bác điều này. Ông bộc bạch: "Mọi ngườu thường lầm tưởng rằng các trọng tài không phải chịu trách nhiệm, rằng chúng tôi sẽ chỉ về nhà và không quan tâm gì cả. Thực sự thì không phải như vậy, những sai lầm đó khiến chúng tôi dằn vặt. Chúng tôi không bao giờ muốn gây ảnh hưởng tiêu cực đến trận đấu."
Scott thừa nhận rằng bản thân việc điều hành các trận đấu tại Ngoại hạng Anh không quá căng thẳng, nhưng việc đối mặt với những hệ quả sau đó, đặc biệt là khi có những quyết định gây tranh cãi, mới là thử thách thực sự.
Đó là áp lực từ truyền thông, và gần đây là sự bùng nổ của mạng xã hội. Ông giải thích: "Những tiếng ồn có thể đến từ các phương tiện truyền thông, và gần đây hơn là mạng xã hội. Bạn chỉ cần cố gắng và phớt lờ nó. Sau đó các trọng tài sẽ được đánh giá và nhận điểm số, nhận báo cáo; nếu báo cáo đó tiêu cực, nó sẽ có tác động tiêu cực đến bạn."
Để tồn tại trong môi trường độc hại đó, mỗi trọng tài phải tự trang bị cho mình một tinh thần thật mạnh mẽ. Scott chia sẻ cách ông đối mặt với sự lăng mạ không thể tránh khỏi:
"Trong trường hợp của tôi, hoặc tôi phớt lờ điều đó ngay lập tức đi, và sau đó vài ngày mới dám đọc báo hoặc lấy điện thoại ra xem, hoặc tôi sẽ đối mặt với nó ngay lập tức. Vì vậy, nếu tôi biết có điều gì đó không ổn, và có khả năng sẽ có một cuộc tấn công tinh thần tập thể, đôi khi tôi sẽ tự nhủ: 'Thôi nào, hãy xem nó thực sự tồi tệ đến mức nào'. Tôi thường thấy nó không tệ như tôi nghĩ."
Ông nói thêm về quá trình tôi luyện bản lĩnh: "Nhưng về cách chúng tôi đối phó với mọi thứ, tôi nghĩ qua thời gian các trọng tài sẽ trở nên cứng rắn và mạnh mẽ hơn. Và hầu hết những điều đó là những lời lẽ không có căn cứ được thổi bùng bằng cơn giận dữ vô cớ"
Đối với Scott, lời chỉ trích quan trọng nhất phải đến từ những người có chuyên môn: "Bạn quan tâm nhiều hơn đến sự chỉ trích từ các đồng nghiệp và những người am hiểu về trận đấu. Nếu đồng nghiệp của bạn nói rằng bạn đã sai lầm trong tình huống đó, bạn biết là mình đã sai. Chúng tôi thường là những người bạn có thể đưa ra lời nhận xét công tâm nhất."
Bên cạnh áp lực từ dư luận, sự cô đơn và nỗi day dứt sau mỗi trận đấu cũng là một phần không thể tách rời của nghề này. Scott thừa nhận rất khó để trở lại cuộc sống sau khi tiếng còi mãn cuộc vang lên, bởi những quyết định trên sân cứ tua đi tua lại trong đầu ông.
Điều này đặc biệt đúng khi ông còn làm việc ở các giải hạng dưới (Football League), nơi không có công nghệ hỗ trợ tức thì, và trọng tài phải rời sân vận động mà không biết liệu mình có mắc sai lầm nghiêm trọng nào hay không.
Ông hồi tưởng lại những khoảnh khắc cô độc đó: "Bạn phải đợi cho đến khi về nhà rồi mới được xem lại băng hình, vì vậy mọi thứ cứ quay cuồng trong đầu bạn cho đến lúc đó. Hầu hết những chuyến đi đó tôi đều chỉ có một mình".
Vì vậy, tôi thường gọi cho một người bạn cũng là trọng tài và nói chuyện suốt về trận đấu. Cuộc gọi đó có thể kéo dài suốt cả hành trình."
Minh bạch hay rủi ro
Gần đây có nhiều ý kiến, bao gồm cả những huấn luyện viên nổi tiếng như Jose Mourinho cho rằng các trọng tài nên tham gia các cuộc phỏng vấn sau trận đấu để giải thích về các quyết định của mình. Tuy nhiên, Graham Scott kiên quyết phản đối ý tưởng này và cho rằng nó chỉ làm tình hình trở nên tồi tệ hơn.
Ông lập luận sắc bén: "Chúng tôi (trọng tài) sẽ bị chất vấn về những sai lầm hoặc những tình huống gây tranh cãi. Các huấn luyện viên được phỏng vấn khi đội họ thắng. Các cầu thủ được phỏng vấn khi ghi bàn thắng quyết định. Họ không đưa thủ môn vừa mắc sai lầm lên phỏng vấn và hỏi: 'Anh làm cái quái gì vậy?!'."
"Đối với những dịp hiếm hoi việc giải thích sẽ có hiệu quả, những có nhiều lúc trình bày lại càng làm mọi thứ tệ đi."
Tuy nhiên, mùa giải này đã chứng kiến một thay đổi lớn khi các trọng tài bắt đầu thông báo trực tiếp cho khán giả trên sân về lý do của các quyết định sau khi tham khảo VAR.
Scott tiết lộ rằng giới trọng tài đã rất lo lắng về điều này: "Các trọng tài đã rất lo ngại về việc này trước khi các mọi thứ được thông qua, giờ đây giọng nói của chúng tôi sẽ được khán giả nghe thấy. Trước đây trọng tài là những người điều khiển trận đấu một cách thầm lặng. Để thực hiện những thông báo đó thực sự là một thử thách."
Áp lực từ công nghệ VAR
Sự ra đời của VAR không chỉ thay đổi trải nghiệm của người xem mà còn thay đổi hoàn toàn cách các trọng tài điều khiển các trận đấu ở những hạng đấu hàng đầu so với phần còn lại của hệ thống bóng đá Anh.
Ông giải thích rằng, ở Championship, các trọng tài được yêu cầu đưa ra quyết định nhanh chóng, trái ngược với Ngoại hạng Anh, nơi các trọng tài được khuyến khích chờ đợi và xem tình huống phát triển ra sao vì có VAR. Nguyên nhân là vì nếu trọng tài thổi còi quá sớm, VAR sẽ không thể can thiệp.
Scott thừa nhận rằng quá trình chuyển đổi này cần một thời gian làm quen.
“Bạn có thể phải mất 15 đến 20 năm để được cầm còi tại Ngoại hạng Anh, bạn quen với cách điều khiển trận đấu mỗi cuối tuần, nhưng giờ bạn phải làm điều đó theo cách khác”
“Một điều khác là, khi làm trọng tài một trận đấu ở Championship, đôi khi bạn sẽ phạm sai lầm và không thể sửa chữa nó. Bạn chỉ cần gạt nó sang một bên và tiếp tục. Nhưng ở Ngoại hạng Anh, VAR sẽ giúp bạn giảm thiểu sai lầm tới mức tối đa."
"Nhưng điều đó có nghĩa là bạn phải đối mặt với việc biết rằng những quyết định của mình trước đó đã sai, vì vậy bạn phải điều chỉnh lại".
"Khi chúng tôi lần đầu có VAR, nhiều trọng tài đã gặp khó khăn khi bị bảo là sai trong một trận đấu. Điều đó đã được cải thiện, vì chúng tôi đã quen với các quy trình và chúng tôi thà được sửa sai ngay trong trận đấu còn hơn là biết sau trận rằng chúng tôi đã ảnh hưởng đến kết quả."
Sự xuất hiện của hệ thống xem lại cũng đồng nghĩa với việc các trọng tài lần đầu làm việc với vai trò VAR. Scott cho biết công việc này đòi hỏi một bộ kỹ năng hoàn toàn khác so với việc điều khiển trận đấu trên sân, vì nó chú trọng vào quy trình, điều này cũng mang lại áp lực vì không có chỗ cho sai sót.
"Tôi không biết có ai thích làm việc với VAR, nhưng mọi người đều thích thử thách."
Vai trò của trọng tài VAR cũng là một thử thách hoàn toàn khác biệt, nơi không có chỗ cho sai sót. Scott nhớ lại trải nghiệm làm VAR trong trận bán kết FA Cup giữa Watford và Wolves năm 2019, nơi ông phải kiểm tra tới 5 bàn thắng.
Ông thú nhận: "Tôi bước ra ngoài với cảm giác hoàn toàn kiệt sức. Tôi thực sự không hề biết rằng đó là một trận đấu hay (Watford thắng 3-2, sau khi bị dẫn trước hai bàn và buộc trận đấu phải bước vào hiệp phụ bằng bàn thắng từ chấm phạt đền ở phút bù giờ)."
Ngoài việc cầm còi hay ngồi phòng VAR, các trọng tài còn phải luân phiên làm trọng tài thứ tư, một vị trí mà Scott mô tả chẳng khác nào "bao cát" để các huấn luyện viên trút giận. Ông nhắc lại vụ việc nổi tiếng khi Jurgen Klopp ăn mừng ngay trước mặt trọng tài thứ tư John Brooks.
Scott chia sẻ một sự thật đáng ngạc nhiên: "Tôi không được đào tạo để làm trọng tài thứ tư trong suốt 20 năm. Ấy vậy mà tôi đã làm điều đó hơn 300 lần. Bạn chỉ học được rằng phần lớn công việc đó là về cách bạn ứng xử"
Khi được hỏi về cách xử lý đối với những huấn luyện viên đang giận dữ, ông nói: "Tôi đã thử nhiều cách tiếp cận khác nhau, có thể là phớt lờ họ, có thể là tranh luận với họ".
“Tôi sẽ không bao giờ biện hộ cho những điều không thể biện hộ được. (Nhưng) Chỉ vì quyết định sai, không có nghĩa là bạn có quyền hành xử theo ý mình.”
Lời biện hộ cho trọng tài Anh
Cuối cùng, khi được hỏi liệu các trọng tài Anh có đang bị đánh giá thiếu công bằng hay không, Graham Scott đã đưa ra một câu trả lời đầy thấm thía và tự hào.
Ông khẳng định: "Mọi quốc gia trên thế giới đều có những trọng tài 'tệ nhất'. Hãy hỏi người hâm mộ, và họ sẽ đều nói với bạn: 'Ồ, trọng tài ở đây là đồ bỏ đi'. Các trọng tài Anh trên khắp thế giới có danh tiếng tốt.
"Thỉnh thoảng bạn sẽ thấy một quốc gia có trận derby nảy lửa hoặc một trận chung kết quan trọng, họ sẽ mời những trọng tài người Anh để điều hành trận đấu đó."
Ông kết luận bằng việc so sánh phong cách điều hành tại Anh và Tây Ban Nha để minh chứng cho sức hấp dẫn của Ngoại hạng Anh: "Chúng tôi được đánh giá cao vì để trận đấu diễn ra trôi chảy theo cách mà không quốc gia nào khác làm được.
"Vì vậy, nếu bạn nhìn vào số lượng đá phạt trung bình mỗi trận ở Tây Ban Nha, rõ ràng cao hơn ở Anh. Cũng có nhiều thẻ phạt ở Tây Ban Nha hơn ở Anh".
"Điều đó phần nào giải thích tại sao Ngoại hạng Anh là giải đấu được chú ý nhiều nhất, chính là nhờ cách nó được điều khiển bởi các trọng tài. Và có vẻ như mọi người thường đánh giá thấp công sức của chúng tôi."
