Nhiều người nói bóng đá chỉ là một trò chơi. Nhưng với những HLV thành công bậc nhất, bóng đá lại đẹp đẽ và... phức tạp đến phát điên. Chính sự phức tạp đó đã khiến nhiều nhà cầm quân tìm đến Edgar Morin – vị triết gia Pháp được coi là “cha đẻ” của tư duy phức hợp.
Morin được coi là “cha đẻ của tư duy phức hợp” – và ảnh hưởng của ông không chỉ gói gọn trong triết học. Nhiều HLV huyền thoại như Pep Guardiola và Jose Mourinho vẫn đang ứng dụng các khái niệm phức hợp mà Morin khởi xướng, góp phần định hình lối huấn luyện hiện đại.
Tại Argentina, HLV huyền thoại Cesar Luis Menotti – người đưa Argentina vô địch World Cup 1978 – từng tặng một cuốn sách của Morin cho Mauro Navas, HLV trẻ của Boca Juniors. Matias Manna, chuyên gia phân tích của Argentina tại World Cup 2022, cũng thừa nhận “phải lòng” các ý tưởng phức hợp của Morin.
Ở Bồ Đào Nha, triết lý của Morin là tài liệu nền tảng tại các trường đào tạo HLV ở Madeira, Lisbon và Porto. Phương pháp huấn luyện của Jose Mourinho được ví như hiện thân của tư duy phức hợp: linh hoạt, không bị ràng buộc vào những công thức cứng nhắc. Leonardo Jardim – HLV từng giúp Monaco giành Ligue 1 năm 2017 – cũng gặp Morin để trao đổi trực tiếp, khẳng định: “Morin đã giúp tôi xây dựng toàn bộ phương pháp huấn luyện.” Trợ lý của Jardim, Nelson Caldeira, nhấn mạnh: “Cả thế hệ HLV Bồ Đào Nha chịu ảnh hưởng nền tảng từ Edgar Morin.”
Với Mourinho, ông chịu tác động sâu từ trường phái Porto của giáo sư Vitor Frade – người áp dụng khái niệm “chu kỳ huấn luyện chiến thuật”, vốn cũng bắt nguồn từ Morin. Mourinho chính là người mang phương pháp này sang Anh, biến Chelsea dưới thời ông trở thành đội bóng cực kỳ chặt chẽ nhưng vẫn rất linh hoạt, có khả năng tổ chức – tái tổ chức trước mọi tình huống.
Trong khi đó, sợi dây quan trọng nối Pep Guardiola với Morin chính là Paco Seirul-lo – HLV thể lực huyền thoại của La Masia, Barcelona. Seirul-lo được coi là “người giữ ngọn lửa” của triết lý bóng đá phức hợp, và bản thân ông cũng khẳng định: “Edgar Morin là cha đẻ của tất cả những điều này.” Seirul-lo giảng dạy cho thế hệ HLV trẻ tại Barca, mở mắt họ về khái niệm “sự mềm dẻo” thay cho “kiểm soát cứng nhắc”. Đó là tinh thần mà Pep Guardiola tiếp thu và áp dụng triệt để.
Acacio Santos, một HLV Bồ Đào Nha từng làm việc tại Nigeria, nhớ lại quãng thời gian học ở Barcelona: “Tôi cứ tưởng mình sẽ học về các nhóm cơ bắp. Nhưng Paco Seirul-lo lại nói về xã hội. Tôi dần hiểu rằng bóng đá phải chấp nhận hỗn loạn, rồi từ hỗn loạn mới tổ chức lại. Pep Guardiola chịu ảnh hưởng tư duy đó khi làm việc cùng Seirul-lo và Juanma Lillo.”
Juanma Lillo – trợ lý thân tín của Pep tại Manchester City – từng nói thẳng: “Cậu không thể kiểm soát mọi thứ. Vẻ đẹp của nghề HLV là tạo ra bất định, rồi từ bất định xây dựng tổ chức – lại sinh ra bất định mới – rồi tiếp tục tổ chức. Đó chính là bóng đá.”
Giáo sư Alfonso Montuori – chuyên gia nghiên cứu về Morin – giải thích: “Cốt lõi trong công trình của Morin là nhìn thế giới như một cấu trúc phức hợp, không đơn giản hóa thái quá. Với bóng đá, điều này cực kỳ đúng vì số biến số quá lớn, không tình huống nào lặp lại giống hệt nhau.”
Chính vì thế, thay vì ràng buộc các cầu thủ vào những quy tắc cứng nhắc, Guardiola áp dụng “sự mềm dẻo” để Barca dưới thời ông có thể biến hóa, kiểm soát không gian hiệu quả hơn mà không bó buộc cá nhân.
Trong bóng đá hiện đại, trường phái huấn luyện ở Bồ Đào Nha (Porto, Sporting Lisbon, Benfica) hay Tây Ban Nha (Barcelona) đều ít nhiều mang dấu ấn Edgar Morin. “Khi hiểu phức hợp, bạn chuẩn bị cầu thủ cho phức hợp. Không pha rê bóng nào giống hệt nhau. Bạn không thể tập cho một hành động tuyến tính mà bóng đá thì đầy hành động phi tuyến tính. Đó là tinh thần của Seirul-lo – và cũng là của Pep Guardiola, Jose Mourinho,” Santos khẳng định.
Cả Santos lẫn Caldeira đều kết lại bằng một điều: “Nhờ Morin, tôi thấy thoải mái với sự hỗn loạn. Bóng đá luôn hỗn loạn. Và vẻ đẹp của nó chính là ở đó.”
