Mánh khóe ngôn từ
Đây không chỉ là một dự án thể thao đơn thuần, mà còn ẩn chứa nguy cơ du nhập một “mánh khóe” gây tranh cãi vốn đã phổ biến ở Mỹ: sử dụng tiền công để phục vụ lợi ích tư nhân, dựa trên những lời hứa hẹn kinh tế được nhiều chuyên gia cảnh báo là “lời nói dối trắng trợn”.
Tháng Ba vừa qua, Quỷ Đỏ chính thức công bố hình ảnh mô phỏng và kế hoạch cho sân vận động mới nhằm thay thế sân Old Trafford đã cũ kỹ.
Tuy nhiên, phía sau bản thiết kế hoành tráng ấy là một chi tiết then chốt: để có mặt bằng xây dựng, CLB giàu truyền thống nhất Ngoại hạng Anh muốn chính phủ chi tiền di dời một trung tâm vận tải đường sắt quan trọng. Con số này không hề nhỏ, ước tính từ 200 đến 300 triệu bảng, thậm chí từng có thời điểm được định giá gần 1 tỷ bảng.
Dù thị trưởng Greater Manchester Andy Burnham khẳng định sẽ không có ngân sách công nào được dùng để xây sân, thực tế cho thấy dự án không thể triển khai nếu trung tâm vận tải chưa được di dời. Nếu chính phủ trả khoản phí đó, Man United nghiễm nhiên tiết kiệm hàng trăm triệu bảng, một khoản hỗ trợ gián tiếp nhưng có ý nghĩa không kém việc “rót tiền công vào xây sân”.
Để thuyết phục công chúng, những hứa hẹn kinh tế được đưa ra đầy ấn tượng: 92.000 việc làm mới, 17.000 căn hộ, 1,8 triệu khách du lịch bổ sung, và hơn 7 tỷ bảng mỗi năm cho nền kinh tế. Sebastian Coe, Chủ tịch ban tái phát triển Old Trafford, thậm chí khẳng định dự án có thể “còn lớn hơn cả Thế vận hội London 2012” về quy mô và tầm ảnh hưởng.
Tuy nhiên, các nhà kinh tế vẫn tỏ ra hoài nghi, họ cho rằng đây chỉ là sự phóng đại để hợp thức hóa việc rút ngân sách công nhằm phục vụ lợi ích của một doanh nghiệp tư nhân đang giàu có bậc nhất thế giới bóng đá.
Bài học từ nước Mỹ là lời cảnh tỉnh rõ ràng.
Tại Mỹ, chuyện dùng tiền thuế để hỗ trợ các CLB thể thao là điều rất quen thuộc. Nhiều đội bóng đã nhận được những khoản khổng lồ: Las Vegas Raiders nhận 750 triệu USD, Buffalo Bills có 850 triệu USD, còn Washington Commanders thì chuẩn bị nhận hơn 1 tỷ USD.
Tuy nhiên, các nghiên cứu đều cho thấy những dự án này gần như không đem lại lợi ích kinh tế như đã hứa. Chuyên gia Pat Garofalo thẳng thắn cho rằng đó chỉ là “một lời nói dối trắng trợn” và thực tế là tiền thuế của người dân đang bị đốt vào việc làm giàu cho các ông chủ CLB.
Không chỉ những CLB lớn, ngay cả các đội bóng nhỏ cũng khéo léo tìm cách “ngụy trang” các khoản hỗ trợ. Đội bóng chày Portland Sea Dogs từng được miễn 2 triệu USD tiền thuế, về bản chất chẳng khác nào được trao không số tiền ấy.
Maura Pillsbury, người phản đối quyết định này, đã thẳng thắn cảnh báo: “Hãy nghĩ xem bạn đánh đổi gì. Đó có thể là giáo dục, y tế, hay bữa ăn cho trẻ nhỏ. Phía sau những đề xuất nghe thật đẹp đẽ luôn là cái giá và hậu quả mà xã hội phải gánh chịu.”
Câu trả lời nằm ở đòn bẩy quyền lực và văn hóa người hâm mộ. Các ông chủ của các CLB thể thao Mỹ thường đưa ra lời đe dọa, công khai hoặc ngầm hiểu: nếu không được trợ cấp, họ sẽ chuyển đội bóng sang thành phố khác.
Người hâm mộ Mỹ vì thế sống trong nỗi lo sợ mất đi đội bóng thân yêu, như trường hợp Chargers rời San Diego đến Los Angeles. Họ xem đội bóng là tài sản cộng đồng, trong khi các ông chủ coi đó là công cụ kinh doanh.
Quyền lực người hâm mộ
Tuy nhiên ở Anh, giáo sư Stefan Szymanski cho rằng việc di dời một CLB tại đây gần như là “hành động tội ác”. Người hâm mộ không nghĩ rằng các ông chủ có quyền tuyệt đối đối với đội bóng.
Với các fan, Man United không thực sự thuộc sở hữu của gia đình Glazer hay Jim Ratcliffe. Về mặt pháp lý có thể đúng, nhưng trong nhận thức cộng đồng, Quỷ Đỏ là của người hâm mộ, còn các ông chủ chỉ là những “người quản lý tạm thời, và mỉa may thay những quản lý tồi tệ”.
Điều đó tạo ra một kỳ vọng: người hâm mộ có thể là lực cản duy nhất đối với xu hướng “Mỹ hóa” bóng đá Anh. Nếu công chúng, đặc biệt là fan United, nhận ra số tiền thuế của họ có thể được sử dụng tốt hơn cho những nhu cầu xã hội cấp thiết thay vì phục vụ một CLB tỷ đô, họ hoàn toàn có thể đứng lên phản đối.
Kế hoạch xây dựng “Wembley phương Bắc” không chỉ đơn thuần là một dự án thể thao hoành tráng. Đây còn là phép thử về niềm tin giữa công và tư, là câu hỏi lớn xem xã hội Anh có chấp nhận việc tiền thuế của dân bị sử dụng giống như cách làm ở Mỹ hay không.
Quan trọng hơn, nó cũng là bài kiểm tra sức mạnh và bản lĩnh của người hâm mộ bóng đá Anh trong việc bảo vệ giá trị cộng đồng trước sức ép của lợi ích kinh doanh.
