Những tiến hóa chiến thuật trong bóng đá thường mang tính chu kỳ. Khi các đội thay đổi cách tiếp cận phòng ngự, đối thủ buộc phải thích nghi trong khâu triển khai bóng. Sự thay đổi này lại tiếp tục kéo theo những điều chỉnh khác khi không có bóng – một vòng lặp chiến thuật bất tận.
Khi đối thủ không gây áp lực theo kiểu “1 kèm 1” ngay từ phần sân trên, nhiều đội sẽ lùi về khối 4-4-2 chặt chẽ để bảo vệ trung lộ, buộc đối phương phải đưa bóng ra biên.
Để đối phó, các HLV thường yêu cầu một hậu vệ biên bó vào trong, tạo thành hàng thủ ba người khi có bóng, trong khi hậu vệ biên đối diện di chuyển vào như một tiền vệ ảo – hình thành cấu trúc 3-2 ở tuyến dưới.
Tuy nhiên, với xu hướng hậu vệ biên trở lại vai trò “truyền thống” – dâng cao, bám biên để phối hợp chồng hoặc lót – nhiều đội hiện nay sử dụng tiền vệ lùi xuống hàng thủ để duy trì bộ ba trung vệ, hỗ trợ cho việc tịnh tiến bóng.
Về nguyên lý, cách làm không đổi, chỉ thay đổi hình thức
Một ví dụ rõ ràng xuất hiện trong trận Arsenal gặp Manchester United đầu mùa, khi Martin Zubimendi – tân binh đá trụ – lùi xuống giữa Gabriel và William Saliba. Hai trung vệ giãn rộng trong khi đôi hậu vệ biên dâng cao quá vạch giữa sân.
Liverpool – đối thủ cạnh tranh trực tiếp ngôi vương – cũng dùng cách này. Curtis Jones thường xuyên lùi xuống ở trận tranh Siêu cúp Anh với Crystal Palace, trong khi Ryan Gravenberch là điểm nhấn trong loạt giao hữu hè, đặc biệt trước Athletic Club. Nhiều lần anh đứng lọt giữa Ibrahima Konate và Wataru Endo để nhận bóng, còn đôi cánh Milos Kerkez – Jeremie Frimpong thoải mái lao lên.
Man City của Pep Guardiola thì không thể bỏ qua. Từ thời Fernandinho, Pep đã áp dụng phương pháp này. Ở trận gặp Wolves, Nico Gonzalez và ngay sau đó Tijjani Reijnders lần lượt lùi xuống, kéo giãn đội hình đối thủ và hỗ trợ tịnh tiến bóng.
Vì sao cách này được ưa chuộng?
Đơn giản, đó là cách tạo không gian, tăng tốc độ luân chuyển bóng và khiến hai tiền đạo đối phương phải bao quát phạm vi quá rộng. Nhờ vậy, trung vệ lệch có thể dẫn bóng lên hoặc kết hợp tam giác với hậu vệ biên và tiền vệ cùng cánh.
Thực tế, tiền vệ lùi xuống giữa cặp trung vệ để triển khai bóng không phải điều mới. Đây chính là “Salida Lavolpiana” – hay “Lavolpiana build-up”. Guardiola là người phổ biến khái niệm này, nhưng nguồn gốc lại đến từ một nhân vật ít được biết đến: Ricardo La Volpe.
Người truyền cảm hứng cho Pep Guardiola
Không nhiều HLV ảnh hưởng sâu rộng đến bóng đá hiện đại như Guardiola. Nhưng chính Pep nhiều lần khẳng định: Johan Cruyff là người thay đổi hoàn toàn cách ông nhìn bóng đá – từ lối chơi kiểm soát bóng, định vị không gian đến việc sử dụng hậu vệ biên như tiền vệ.
Dù vậy, một trong những bước ngoặt lớn của Pep lại đến từ quãng thời gian ít người chú ý: nửa năm cuối sự nghiệp cầu thủ tại Mexico, trong màu áo Dorados de Sinaloa (2006).
Ở đó, ông học hỏi từ HLV Juan Manuel Lillo – sau này hai lần làm trợ lý cho Pep tại Man City. Nhưng tác động âm thầm và sâu sắc hơn lại đến từ Ricardo La Volpe, khi đó đang dẫn dắt tuyển Mexico.
Ricardo La Volpe – cái tên đứng sau “Salida Lavolpiana”
La Volpe từng là thủ môn, vô địch World Cup 1978 cùng Argentina. Sau đó, ông dẫn dắt nhiều CLB lớn nhỏ như Boca Juniors, Velez Sarsfield, Monterrey, và từng đưa Mexico vào vòng 16 đội World Cup 2006 trước khi gục ngã trước siêu phẩm của Maxi Rodriguez.
Với góc nhìn của một cựu thủ môn, La Volpe đặc biệt chú trọng triển khai bóng từ tuyến dưới. Ông kéo thêm người xuống hàng thủ để tạo lợi thế quân số trong khâu build-up, nhờ đó đội có nhiều “salidas” (cửa thoát bóng) hơn để đưa bóng lên phía trước.
Trên sân tập, La Volpe bắt buộc học trò lặp đi lặp lại những bài triển khai từ cánh trái, cánh phải nhằm tạo phản xạ và sự tự động hóa.
Ông từng chia sẻ với The Athletic (2021): “Ở Confederations Cup 2005 và World Cup 2006, tôi áp dụng điều này vì quá nhiều đội chơi 4-4-2. Sau đó, Guardiola đưa 4-3-3 trở lại cùng Barcelona, và từ đó hệ thống này lan rộng. Nhưng triển khai từ hàng thủ để tạo lợi thế quân số ở trung lộ chưa bao giờ là dễ dàng.”
Sau khi treo giày, Guardiola viết báo cho El Pais trong kỳ World Cup 2006. Trong đó, ông không giấu sự ngưỡng mộ với cách Mexico của La Volpe triển khai bóng.
Chỉ 18 tháng sau, khi bắt đầu dẫn dắt Barcelona B rồi lên đội một, Pep đã áp dụng ngay nguyên lý này. Thời kỳ hoàng kim của Barca đầu thập niên 2010, hình ảnh Sergio Busquets lùi xuống giữa Puyol và Pique chính là biểu tượng của “Salida Lavolpiana”.
Sự phát triển của “Lavolpiana build-up” trong bóng đá hiện đại
Nguyên lý cốt lõi là tạo lợi thế quân số để tịnh tiến bóng, và nó không chỉ xuất hiện ở hình mẫu pivot lùi xuống. Ví dụ, Toni Kroos nhiều năm chơi lệch trái để tránh áp lực, nhận bóng và tham gia build-up. Ở Real Madrid hiện tại, HLV Xabi Alonso đang thử nghiệm Arda Guler với vai trò tương tự.
Tottenham dưới thời Ange Postecoglou còn cho thủ môn Guglielmo Vicario dâng cao để tạo hàng thủ ba người, giúp kéo giãn khối phòng ngự Burnley.
La Volpe, nay đã 73 tuổi, dù không còn cầm quân từ 2024 nhưng vẫn miệt mài phân tích bóng đá qua kênh YouTube cá nhân.
Di sản chiến thuật
Đặt tên một hành động chiến thuật theo một cá nhân là cách để đi vào huyền thoại. Cruyff có “Cruyff turn”, Antonin Panenka có kiểu sút penalty, và La Volpe có “Salida Lavolpiana”. Nguyên lý ấy đã tồn tại nhiều thập kỷ, nhưng giờ trở thành một trong những công cụ quen thuộc của bóng đá đỉnh cao.
Nếu Guardiola không có 6 tháng cuối đời cầu thủ tại Mexico, có lẽ bóng đá ngày nay đã khác rất nhiều.
