Johan Cruyff Arena, tọa lạc tại thủ đô Amsterdam của Hà Lan, không chỉ đơn thuần là sân nhà của CLB danh tiếng AFC Ajax, mà còn là một công trình kiến trúc mang tính biểu tượng, đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của bóng đá hiện đại vào cuối thế kỷ 20.
Được đổi tên từ Amsterdam ArenA để tri ân huyền thoại vĩ đại nhất lịch sử bóng đá Hà Lan, sân vận động là chứng nhân cho những thăng trầm của Ajax, là nơi tổ chức những sự kiện thể thao tầm cỡ châu lục và là hình mẫu tiên phong cho xu hướng xây dựng các sân vận động đa năng, thông minh trên toàn thế giới.
Bối cảnh ra đời
Lịch sử hình thành của Johan Cruyff Arena bắt nguồn từ một giấc mơ lớn của thành phố Amsterdam vào thập niên 1980. Khi đó, thành phố đã lên kế hoạch chạy đua đăng cai Thế vận hội Mùa hè 1992, và một sân vận động mới được xem là trái tim của chiến dịch này.
Vào thời điểm ấy, sân nhà cũ của Ajax là De Meer tại khu Watergraafsmeer đã trở nên quá chật hẹp và xuống cấp với sức chứa chỉ khoảng 19.000 chỗ ngồi, không còn đáp ứng được nhu cầu của một CLB đang ở đỉnh cao Châu Âu. Trong khi đó, Sân vận động Olympic (Olympisch Stadion) tuy lớn hơn nhưng lại quá cũ kỹ và thiếu các tiện ích hiện đại.
Mặc dù Amsterdam thất bại trước Barcelona trong cuộc đua giành quyền đăng cai Olympic 1992, nhu cầu về một sân vận động mới vẫn vô cùng cấp thiết. Năm 1987, Quỹ Thể thao Amsterdam (Stichting Amsterdam Sportstad) được thành lập để tiếp tục theo đuổi dự án này.
Thiết kế ban đầu mang đậm chất Olympic với đường chạy điền kinh bao quanh, nhưng sau đó đã được điều chỉnh triệt để. Các kiến trúc sư quyết định loại bỏ đường chạy để đưa khán giả đến gần mặt sân hơn, tạo ra bầu không khí bóng đá đích thực, đồng thời bổ sung một chi tiết kỹ thuật mang tính cách mạng thời bấy giờ: mái che di động.
Dự án được khởi công vào ngày 26 tháng 11 năm 1993 với tổng kinh phí xây dựng ước tính khoảng 140 triệu Euro (quy đổi từ đồng Guilder Hà Lan). Sau gần ba năm thi công khẩn trương bởi các nhà thầu Ballast Nedam và Royal BAM Group, công trình đã hoàn thiện và trở thành sân vận động lớn nhất Hà Lan.
Ngày 14 tháng 8 năm 1996, Nữ hoàng Beatrix đã chính thức cắt băng khánh thành sân vận động dưới tên gọi Amsterdam ArenA. Buổi lễ khai mạc diễn ra hoành tráng với bức tranh khổng lồ mang tên "De Zee" (Biển cả) được trải trên mặt sân và màn rước đuốc kéo dài 8 ngày từ sân cũ De Meer đến sân mới.
Trận đấu mở màn diễn ra ngay sau đó giữa chủ nhà Ajax và AC Milan, kết thúc với chiến thắng 3-0 nghiêng về đội khách đến từ Ý, nhưng điều đó không làm giảm đi sự phấn khích về một kỷ nguyên mới đã bắt đầu.
Kiến trúc tiên phong và những thách thức ban đầu
Về mặt kiến trúc, Johan Cruyff Arena là một kiệt tác của kỹ thuật hiện đại vào giữa thập niên 90. Đây là sân vận động bóng đá đầu tiên tại Châu Âu sở hữu mái che di động có thể đóng mở hoàn toàn.
Hai tấm panel khổng lồ của mái che, mỗi tấm nặng hàng trăm tấn, có thể trượt và khép lại trong vòng khoảng 20 phút, cho phép các sự kiện diễn ra bất kể điều kiện thời tiết mưa hay tuyết.
Thiết kế này đã biến sân vận động thành một địa điểm đa năng thực thụ, không chỉ dành cho bóng đá mà còn cho các buổi hòa nhạc và sự kiện giải trí lớn.
Tuy nhiên, sự hiện đại cũng đi kèm với những thách thức không lường trước. Trong những năm đầu tiên đi vào hoạt động, Amsterdam ArenA đã vấp phải sự chỉ trích dữ dội về chất lượng mặt cỏ.
Do thiết kế mái che và cấu trúc khán đài cao, ánh sáng mặt trời và sự lưu thông không khí xuống mặt sân bị hạn chế nghiêm trọng, khiến cỏ không thể phát triển tự nhiên. Mặt sân thường xuyên bị bong tróc, trơn trượt, ảnh hưởng lớn đến lối chơi kỹ thuật của Ajax.
Ban quản lý đã phải thay thế mặt cỏ tới 45 lần trong vòng 10 năm đầu tiên trước khi tìm ra giải pháp bền vững bằng công nghệ đèn chiếu sáng nhân tạo và quạt thông gió hiện đại, kết hợp với công nghệ cỏ lai sau này.
Những lần nâng cấp và sự kiện đổi tên lịch sử
Sân vận động không ngừng được cải tiến để duy trì vị thế hàng đầu. Trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2020, một dự án cải tạo lớn đã được thực hiện để chuẩn bị cho Vòng chung kết EURO 2020.
Mặt tiền của sân vận động được thay đổi hoàn toàn, chuyển từ dạng lõm sang dạng lồi, giúp mở rộng đáng kể diện tích hành lang bao quanh. Sự thay đổi này không chỉ mang lại vẻ ngoài hiện đại hơn mà còn cung cấp thêm không gian tiện ích cho khán giả và nâng sức chứa của sân từ khoảng 51.000 lên gần 56.000 chỗ ngồi cho các trận bóng đá.
Một cột mốc quan trọng nhất liên quan đến bản sắc của sân vận động diễn ra vào năm 2018. Sau sự ra đi đột ngột của "Thánh Johan" - Johan Cruyff vào năm 2016, một làn sóng kêu gọi đổi tên sân vận động để tri ân người con vĩ đại nhất của bóng đá Hà Lan đã lan rộng.
Sau nhiều cuộc thảo luận giữa gia đình Cruyff, CLB Ajax và chính quyền thành phố, cái tên Amsterdam ArenA chính thức được đổi thành Johan Cruijff ArenA (cách viết theo tiếng Hà Lan) bắt đầu từ mùa giải 2018-2019.
Logo mới của sân được công bố vào ngày 25 tháng 4 năm 2018, đúng ngày sinh nhật của cố huyền thoại, khẳng định mối liên kết vĩnh cửu giữa triết lý bóng đá tổng lực và thánh địa này.
Chứng nhân của những sự kiện lịch sử
Kể từ khi khánh thành, Johan Cruyff Arena đã trở thành sân khấu của những trận cầu đỉnh cao nhất Châu Âu và thế giới. Chỉ hai năm sau khi mở cửa, sân đã vinh dự đăng cai trận chung kết UEFA Champions League năm 1998, nơi Real Madrid đánh bại Juventus với tỷ số 1-0 để chấm dứt cơn khát danh hiệu kéo dài 32 năm.
Năm 2013, sân vận động một lần nữa là tâm điểm của bóng đá châu lục khi tổ chức trận chung kết UEFA Europa League, chứng kiến Chelsea vượt qua Benfica đầy kịch tính vào những phút cuối.
Ở cấp độ đội tuyển quốc gia, đây là một trong những địa điểm thi đấu chính của Vòng chung kết EURO 2000 do Hà Lan và Bỉ đồng đăng cai. Sân đã tổ chức 5 trận đấu, trong đó có trận bán kết nghẹt thở giữa chủ nhà Hà Lan và Ý, nơi cơn ác mộng sút luân lưu đã khiến Cơn lốc màu da cam dừng bước. Gần đây nhất tại EURO 2020, sân tiếp tục tổ chức các trận vòng bảng của đội tuyển Hà Lan và một trận thuộc vòng 16 đội.
Bên cạnh bóng đá, tính đa năng của sân được thể hiện qua việc tổ chức các sự kiện giải trí khổng lồ. Từ năm 1997 đến 2007, đây là sân nhà của đội bóng bầu dục Mỹ Amsterdam Admirals thi đấu tại giải NFL Europe.
Các nghệ sĩ huyền thoại như Michael Jackson, The Rolling Stones, U2, Madonna, Coldplay và Beyonce đều đã tổ chức những buổi hòa nhạc cháy vé tại đây, tận dụng sức chứa lên tới 68.000 người cho các sự kiện âm nhạc. Sân cũng là nơi khai sinh ra lễ hội âm nhạc điện tử Sensation White nổi tiếng toàn cầu.
Tầm ảnh hưởng và định hướng tương lai
Johan Cruyff Arena không chỉ là một công trình thể thao, mà còn là hạt nhân thúc đẩy sự phát triển kinh tế và xã hội của khu vực Amsterdam Zuidoost. Sự hiện diện của sân vận động đã biến một khu vực ngoại ô trở thành một trung tâm giải trí và thương mại sầm uất với tên gọi ArenA Boulevard.
Trong kỷ nguyên mới, Johan Cruyff Arena đang định vị mình là một trong những sân vận động thông minh và bền vững nhất thế giới.
Sân vận động đã lắp đặt hơn 4.200 tấm pin mặt trời trên mái, kết hợp với hệ thống lưu trữ năng lượng tái tạo giúp sân có thể tự cung cấp năng lượng cho các sự kiện lớn và giảm thiểu tác động đến môi trường. Hệ thống kết nối và trải nghiệm người hâm mộ cũng được số hóa mạnh mẽ, từ việc soát vé đến các dịch vụ tại chỗ ngồi.
Nhìn lại hành trình gần ba thập kỷ, từ những ngày đầu bị chỉ trích vì mặt cỏ kém chất lượng cho đến khi trở thành biểu tượng của sự đổi mới, Johan Cruyff Arena đã khẳng định vị thế không thể thay thế trong lịch sử bóng đá Hà Lan.
Đó là ngôi nhà của Ajax, nơi ươm mầm cho những tài năng trẻ từ học viện trứ danh, và là nơi triết lý bóng đá tấn công quyến rũ của Johan Cruyff tiếp tục được thắp lửa mỗi cuối tuần. Với tên gọi mới mang đầy sức nặng lịch sử, sân vận động này sẽ tiếp tục là thánh đường nơi quá khứ hào hùng và tương lai hiện đại giao thoa.
