Lịch sử Serie A: Calcio và kỷ nguyên các huyền thoại

Giải vô địch bóng đá Ý (Serie A) là hạng đấu cao nhất trong hệ thống các giải đấu bóng đá chuyên nghiệp của Ý. Mặc dù giải vô địch quốc gia Ý đã được tổ chức từ năm 1898, thể thức vòng tròn tính điểm duy nhất (Single National Round-robin) với tên gọi Serie A hiện tại chỉ bắt đầu từ mùa giải 1929–30.

Với biệt danh "Calcio", Serie A được biết đến là một trong những giải đấu mang đậm tính chiến thuật và giàu truyền thống nhất thế giới, là nơi sản sinh ra những huyền thoại và kỷ nguyên vàng son của bóng đá toàn cầu.

Giai đoạn Hình thành và Phát triển ban đầu (1898 – 1929)

Những năm đầu tiên (1898 – 1922)

Giải vô địch bóng đá Ý được thành lập vào năm 1898 dưới sự quản lý của Liên đoàn bóng đá Ý (Federazione Italiana Giuoco Calcio – FIGC).

Trong những năm đầu, giải đấu không được tổ chức dưới dạng vòng tròn tính điểm như hiện tại mà là một loạt các vòng đấu loại trực tiếp, thường chỉ kéo dài vài tuần. Các đội tham gia chủ yếu tập trung ở phía Bắc nước Ý.

Genoa Cricket and Football Club là đội đầu tiên giành chức vô địch. Đại diện xứ Liguria thống trị giai đoạn này, giành tổng cộng 6 danh hiệu trong 7 mùa giải đầu tiên.

Đáng chú ý, đến năm 1921, một sự bất đồng lớn về thể thức đã dẫn đến việc các câu lạc bộ lớn thành lập một liên đoàn riêng mang tên Confederazione Calcistica Italiana (CCI), tổ chức một giải vô địch riêng. Tuy nhiên, sự chia rẽ này chỉ kéo dài một mùa giải trước khi hai tổ chức tái hợp.

Thể thức khu vực và Chuyển giao (1922 – 1929)

Sau khi tái hợp, giải đấu vẫn được chia thành các nhóm khu vực gồm Lega Nord và Lega Sud, sau đó là các vòng playoff để xác định đội vô địch quốc gia. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự trỗi dậy của các câu lạc bộ ở Turin và Milan.

Dù vậy, sau một khoảng thời gian thử nghiệm, hệ thống khu vực đã bộc lộ những hạn chế khi sự cạnh tranh tỏ ra bị giới hạn và các đội bóng cũng phát triển không đồng đều. FIGC, dưới ảnh hưởng của chủ nghĩa Phát xít lúc bấy giờ muốn củng cố sự thống nhất quốc gia đã nhận thấy nhu cầu về việc thiết lập một giải đấu duy nhất.

Giai đoạn Thể thức Quốc gia thi đấu Vòng tròn tính điểm - Serie A (1929 – 1945)

Khai sinh Serie A (1929–30)

Mùa giải 1929–30 đánh dấu sự ra đời chính thức của thể thức Serie A (hạng A) và Serie B (hạng B) theo hệ thống vòng tròn tính điểm (round-robin) duy nhất trên toàn quốc. Thể thức này giúp đảm bảo tính cạnh tranh công bằng hơn và sự tham gia của các đội bóng trên toàn lãnh thổ Ý.

Nhà vô địch đầu tiên của Serie A là Ambrosiana-Inter, tên gọi lúc bấy giờ của Inter Milan khi họ trở thành đội đăng quang theo thể thức mới.

Kỷ nguyên Quinquennio d'Oro của Juventus

Thập niên 1930 chứng kiến sự thống trị tuyệt đối của Juventus, được biết đến với biệt danh "Quinquennio d'Oro" (Năm năm vàng son).

Giai đoạn này, Juventus vô địch 5 mùa giải liên tiếp, từ 1930–31 đến 1934–35. Đội hình của CLB thành Turin là nền tảng của tuyển quốc gia Ý khi Azzurri giành hai chức vô địch World Cup 1934 và 1938.

Chiến tranh Thế giới thứ Hai và Gián đoạn

Giống như nhiều giải đấu châu Âu khác, Serie A bị ảnh hưởng nặng nề bởi Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Các giải đấu quốc gia bị đình chỉ vào năm 1943 còn mùa giải 1944 được tổ chức không chính thức.

Mãi đến khi hòa bình được thiết lập, Serie A mới có thể tái khởi động vào mùa giải 1945–46 với thể thức hỗn hợp (Lega Alta Italia và vòng loại).

Giai đoạn Grande Torino và Tam đại gia Inter - Milan - Juve (1946 – 1980)

Kỷ nguyên Grande Torino (1946 – 1949)

Sau chiến tranh, Torino vươn lên trở thành đội bóng thống trị tuyệt đối ở nước Ý khi họ giành được 5 danh hiệu liên tiếp, tính cả mùa giải 1942–43.

Dù vậy, giữa thời điểm đang đạt đến đỉnh cao, một sự kiện bi thương đã xảy đến với tên gọi Thảm họa Superga. Vào ngày 04/05/1949, toàn bộ đội hình Grande Torino đã thiệt mạng trong một vụ tai nạn máy bay thảm khốc tại đồi Superga gần Turin. Đây là một mất mát to lớn đối với bóng đá Ý, chấm dứt kỷ nguyên thống trị vĩ đại của CLB Torino.

Sự cạnh tranh giữa Inter - Milan - Juve (1950 - 1969)

Thập niên 1950 và 1960 chứng kiến cuộc cạnh tranh tam mã gay gắt giữa AC Milan, Inter Milan và Juventus, đặt nền móng cho thời kỳ hoàng kim sau này của Serie A với sự thống trị của nhóm Sette Sorelle hay còn được gọi với biệt hiệu "Bảy chị em".

Cụ thể, AC Milan vô địch vào các mùa giải 1950–51, 1954–55, 1956–57. Trong khi đó, Juventus giành Scudetto các mùa 1951–52, 1957–58, 1959–60, với các ngôi sao trong đội hình như Omar Sivori và John Charles.

Tuy nhiên, CLB đặc biệt nhất giai đoạn này phải kể đến Inter với danh xưng Grande Inter. Dưới thời HLV Helenio Herrera, Nerazzurri trở thành một thế lực toàn cầu. Herrera là người phát triển chiến thuật Catenaccio (Phòng ngự chặt chẽ) kết hợp với phản công nhanh và đã đưa đội bóng đến đỉnh cao Lục địa già vào thời điểm đó. Inter giành 3 Scudetto (1962–63, 1964–65, 1965–66) và 2 cúp vô địch châu Âu liên tiếp.

Thời kỳ Ổn định và Bê bối Totonero (1970 – 1980)

Cuối những năm 1970, Juventus duy trì vị thế thống trị quốc nội, nhưng giải đấu phải đối mặt với bê bối lớn. Đây là giai đoạn Juventus giành 5 Scudetto trong 9 mùa giải (1971–72 đến 1980–81).

Tuy nhiên, một vụ scandal dàn xếp tỷ số nghiêm trọng đã làm rung chuyển bóng đá Ý với tên gọi Bê bối Totonero. Hậu quả, AC Milan và Lazio bị giáng xuống Serie B trong khi một số gương mặt nổi bật như huyền thoại Paolo Rossi bị cấm thi đấu.

Giai đoạn Hoàng kim và đỉnh cao Calcio (1980 – 2000)

Thập niên 1980 và 1990 được xem là giai đoạn rực rỡ nhất trong lịch sử Serie A, khi giải đấu thu hút những tài năng lớn trên toàn cầu.

Sự xuất hiện của các ngôi sao ngoại quốc

Sau bê bối Totonero, FIGC nới lỏng quy định về việc chiêu mộ cầu thủ ngoại. Sự kiện này đã mở ra hướng đi mới cho các đội bóng tăng cường lực lượng với nhiều ngôi sao lớn chuyển đến Serie A.

Nổi bật nhất trong giai đoạn này phải kể đến "Cậu bé vàng" Diego Maradona khi huyền thoại người Argentina gia nhập Napoli, dẫn dắt đội bóng miền Nam giành 2 Scudetto lịch sử (1986–87, 1989–90) và phá vỡ thế độc tôn của các đội miền Bắc.

Không chịu kém cạnh, AC Milan cũng nhanh chóng bổ sung nhân sự với sự xuất hiện của "Bộ ba Hà Lan Bay". Chủ tịch Silvio Berlusconi xây dựng đội hình AC Milan với ba gương mặt đến từ "Cơn lốc màu Da cam", bao gồm Ruud Gullit, Marco Van Basten và Frank Rijkaard. Dưới sự dẫn dắt của HLV vĩ đại, Arrigo Sacchi và sau đó là Fabio Capello, Milan mở ra kỷ nguyên thống trị không chỉ ở Serie A mà còn là toàn châu Âu.

Thập niên 1990 và Đỉnh cao của Calcio với nhóm Setter Sorelle (Bảy chị em)

Những năm cuối thế kỷ XXI, Serie A trở thành giải đấu giàu có và mang tính cạnh tranh nhất thế giới. Các CLB Ý không chỉ thể hiện sức mạnh ở giải quốc nội mà còn cho thấy sự áp đảo ở các giải đấu châu Âu.

Giai đoạn này, Juventus vô địch Serie A 4 lần (1994–95, 1996–97, 1997–98, 2001–02) với các ngôi sao như Roberto Baggio và Alessandro Del Piero.

Trong khi đó, các CLB như Parma, Lazio hay Fiorentina cũng sở hữu những tên tuổi hàng đầu thế giới, mang đến sự cạnh tranh quyết liệt trong cuộc đua Scudetto.

Sự góp mặt của những đội bóng như AC Milan, Juventus, Inter Milan, AS Roma, Parma, Lazio cùng Fiorentina ở nhóm đầu Serie A thời điểm này còn được gọi với cái tên "Sette Sorelle" (Bảy chị em).

Giai đoạn Khủng hoảng, Bê bối và Phục hồi (2000 – Hiện tại)

Khủng hoảng tài chính và Calciopoli (2000 – 2010)

Đầu thập niên 2000, sự cạnh tranh từ Ngoại hạng Anh và La Liga cùng với các vấn đề nội bộ đã làm Serie A suy yếu. Đặc biệt, một cuộc khủng hoảng lớn đã xảy ra sau sự kiện Calciopoli vào năm 2006. Đây là bê bối dàn xếp tỷ số và công tác trọng tài nghiêm trọng nhất lịch sử bóng đá Ý.

Hậu quả, Juventus bị giáng xuống Serie B cũng như bị tước hai danh hiệu Scudetto mùa 2004–05 cùng 2005–06. Trong khi đó, AC Milan, Fiorentina, Lazio, và Reggina bị trừ điểm. Vụ việc gây ra thiệt hại lớn về uy tín và tài chính cho giải đấu.

Nhân dịp này, Inter Milan đã vươn lên để giành thế thống trị. Sau Calciopoli, Nerazzurri giành 5 Scudetto liên tiếp, từ 2005–06 đến 2009–10, bao gồm cú ăn ba lịch sử dưới thời HLV Jose Mourinho vào năm 2010.

Kỷ nguyên Juventus (2011 – 2020)

Sau khi trở lại Serie A, Juventus nhanh chóng phục hồi và thiết lập kỷ lục thống trị mới đối với làng bóng đá Ý. Đội bóng thành Turin giành 9 chức vô địch Serie A liên tiếp, từ 2011–12 đến 2019–20, thiết lập quyền uy tuyệt đối ở đất nước hình chiếc ủng.

Sức mạnh của đại diện thành Turin được xây dựng trên nền tảng tài chính ổn định, giúp họ chiêu mộ những ngôi sao hàng đầu thế giới, tiêu biểu như Cristiano Ronaldo và việc sở hữu sân vận động riêng, Juventus Stadium khi không còn phải dùng chung sân với Torino như trước đó.

Sự cạnh tranh ở giai đoạn hiện tại

Sau khoảng thời gian thống trị, Juventus bắt đầu bước vào giai đoạn suy yếu khi những khoản đầu tư trước đó không mang lại hiệu quả, mở ra cơ hội cạnh tranh cho các CLB còn lại.

Lần lượt Inter Milan (2020–21, 2023-24), AC Milan (2021–22) và Napoli (2022–23, 2024-25) đã thay nhau giành Scudetto trong những năm đầu của thập niên mới, cho thấy sự cân bằng và hấp dẫn trở lại của giải đấu. Đặc biệt, chức vô địch của Napoli (2022–23) là danh hiệu đầu tiên của họ sau 33 năm chờ đợi, kể từ thời kỳ của huyền thoại Diego Maradona.

Dù vậy, xét trên mặt bằng châu Âu, Serie A vẫn phải đối mặt với các vấn đề về cơ sở vật chất và khả năng cạnh tranh tài chính với các giải đấu khác, tiêu biểu như Ngoại hạng Anh hay La Liga. Tuy nhiên, về tính cạnh tranh chuyên môn và phát triển cầu thủ trẻ, giải đấu đang có những dấu hiệu phục hồi tích cực.

Những thông tin và thống kê đáng chú ý

Biểu tượng và Huyền thoại

Với sự hình thành và phát triển lâu đời, Serie A được xem là giải đấu chứng kiến sự cạnh tranh đa dạng cũng như tôn vinh vô số huyền thoại bóng đá thế giới.

+ Giuseppe Meazza: Biểu tượng của Inter Milan và bóng đá Ý thập niên 1930.

+ Diego Maradona: Người hùng của Napoli, được xem là cầu thủ vĩ đại nhất từng chơi bóng tại Serie A.

+ Paolo Maldini: Biểu tượng của AC Milan và bóng đá phòng ngự Ý, người nắm giữ nhiều kỷ lục trong màu áo Rossoneri lẫn Azzurri.

+ Franco Baresi: Cầu thủ phòng ngự vĩ đại của AC Milan, một trong những hậu vệ quét xuất sắc nhất lịch sử dù mang biệt hiệu "Người tí hon".

+ Roberto Baggio: "Đuôi ngựa thần thánh", từng chơi cho nhiều CLB lớn như Juventus, Milan, Fiorentina, Inter.

+ Alessandro Del Piero: Số 10 xuất chúng của Juventus.

+ Javier Zanetti: Biểu tượng về sự bền bỉ và tinh thần cống hiến của Inter Milan.

+ Triết lý bóng đá Catenaccio: Lối chơi phòng ngự trứ danh gắn liền với kỷ nguyên Grande Inter của HLV Helenio Herrera.

Serie A đã trải qua nhiều thăng trầm khi từng được xem là một trong những sân chơi bóng đá hấp dẫn nhất châu Âu nhưng liên tiếp phải đối mặt với các bê bối dàn xếp tỷ số trong lịch sử như Totonero hay Calciopoli.

Mặc dù phải đối mặt với những thách thức và rắc rối tài chính, Serie A vẫn giữ vững vị thế là một trong 5 giải đấu hàng đầu Lục địa già. Sự cạnh tranh trở lại của các đội bóng hàng đầu trong những năm gần đây như Inter Milan, AC Milan, Napoli hay nỗ lực trở lại của Juventus hứa hẹn một tương lai tươi sáng, nơi Calcio tiếp tục khẳng định bản sắc chiến thuật và sự hấp dẫn của mình trên bản đồ bóng đá toàn cầu.