Tại World Cup 2018, đội tuyển Nhật Bản và Senegal kết thúc vòng bảng với số điểm, hiệu số bàn thắng bại, số bàn thắng và cả kết quả đối đầu hoàn toàn ngang bằng nhau. Vậy làm thế nào để FIFA xác định đội nào sẽ đi tiếp?
Câu trả lời nằm ở một trong những tiêu chí kịch tính nhất của bóng đá hiện đại: luật fair-play. Chỉ vì nhận nhiều hơn đối thủ 2 chiếc thẻ vàng, Senegal đã phải ngậm ngùi chia tay giải đấu. Tình huống lịch sử này cho thấy thẻ phạt không chỉ ảnh hưởng đến một trận đấu, mà còn có thể định đoạt số phận của cả một đội tuyển. Vậy luật fair-play là gì và nó được tính toán ra sao?
Khái niệm chính: Fair-play là gì trong luật bóng đá?
Trước hết, cần phân biệt giữa triết lý "fair play" (chơi đẹp) và "luật fair-play" (điểm số kỷ luật). Triết lý fair play là tinh thần thể thao cao thượng mà FIFA luôn khuyến khích. Trong khi đó, luật fair-play là một tiêu chí xếp hạng phụ, được sử dụng trong các giải đấu lớn để phân định thứ hạng của các đội khi các chỉ số chính (điểm, hiệu số...) bằng nhau.
Đây không phải là một trong 17 điều luật cơ bản của IFAB, mà là một quy định được ghi trong điều lệ của từng giải đấu cụ thể, ví dụ như FIFA World Cup hay AFC Asian Cup. Luật fair-play hoạt động như một "thước đo kỷ luật", thưởng cho những đội bóng có lối chơi trong sạch hơn và ít bị phạt thẻ hơn trong suốt vòng bảng. Mục đích của quy định này là tìm ra một cách công bằng để xác định đội đi tiếp mà không cần phải dùng đến phương pháp may rủi như bốc thăm.
Cách tính điểm fair-play: Hệ thống điểm trừ
Luật fair-play hoạt động dựa trên một hệ thống điểm trừ. Mỗi đội bắt đầu với 0 điểm, và sẽ bị trừ điểm sau mỗi thẻ phạt mà cầu thủ của họ phải nhận. Đội nào có số điểm cao hơn (tức là bị trừ ít điểm hơn, gần với 0 nhất) sẽ được xếp trên. Theo quy định trong các giải đấu gần đây của FIFA, cách tính điểm như sau:
+ Thẻ vàng đầu tiên: -1 điểm
+ Thẻ đỏ gián tiếp (do 2 thẻ vàng): -3 điểm
+ Thẻ đỏ trực tiếp: -4 điểm
+ Một thẻ vàng, sau đó là một thẻ đỏ trực tiếp: -5 điểm
Lưu ý: Một cầu thủ chỉ có thể bị trừ điểm theo một trong các trường hợp trên trong một trận đấu. Ví dụ, nếu một cầu thủ nhận thẻ vàng thứ hai, đội bóng sẽ bị trừ tổng cộng 3 điểm cho chiếc thẻ đỏ gián tiếp đó, chứ không phải bị trừ 1 điểm cho thẻ vàng thứ nhất rồi trừ thêm 3 điểm nữa.
Tình huống áp dụng thực tế: Nhật Bản và Senegal tại World Cup 2018
Đây là ví dụ kinh điển và cũng là lần đầu tiên trong lịch sử World Cup, một đội bóng bị loại vì điểm fair-play. Tại bảng H, sau khi kết thúc 3 lượt trận, cả Nhật Bản và Senegal đều có thành tích ấn tượng và giống hệt nhau:
+ Điểm số: 4 điểm
+ Hiệu số bàn thắng bại: 0 (4 bàn thắng, 4 bàn thua)
+ Số bàn thắng ghi được: 4 bàn
+ Kết quả đối đầu: Hòa 2-2
Vì tất cả các chỉ số trên đều bằng nhau, tiêu chí fair-play đã được áp dụng để xác định tấm vé đi tiếp vào vòng 16 đội. Kết quả tính điểm kỷ luật như sau:
+ Nhật Bản: Nhận 4 thẻ vàng → -4 điểm
+ Senegal: Nhận 6 thẻ vàng → -6 điểm
Với số điểm cao hơn (-4 so với -6), Nhật Bản đã giành quyền đi tiếp một cách nghẹt thở. "Samurai Xanh" đã đi vào lịch sử, trong khi "Những chú sư tử Teranga" trở thành nạn nhân đầu tiên của luật lệ khắc nghiệt này. Huấn luyện viên của Senegal khi đó, Aliou Cisse, đã phải cay đắng thừa nhận: "Đây là luật chơi, và chúng tôi phải tôn trọng nó."
FAQ – Câu hỏi và hiểu lầm phổ biến
1. Luật fair-play có được áp dụng ở mọi giải đấu không? Không. Việc có sử dụng luật fair-play làm tiêu chí xếp hạng phụ hay không hoàn toàn phụ thuộc vào điều lệ của từng giải đấu. Ví dụ, UEFA EURO ưu tiên kết quả đối đầu lên trên cả hiệu số bàn thắng bại, trong khi V-League cũng sử dụng đối đầu làm tiêu chí chính.
2. Các hành vi chơi đẹp như đá bóng ra ngoài có được cộng điểm fair-play không? Không. Hệ thống tính điểm fair-play để xếp hạng chỉ dựa trên số lượng thẻ phạt (hành vi tiêu cực). FIFA có các giải thưởng fair-play riêng để tôn vinh những hành động đẹp, nhưng những hành động này không ảnh hưởng đến điểm số kỷ luật dùng để phân định thứ hạng trong một bảng đấu.
3. Liệu có khả năng hai đội bằng nhau cả về điểm fair-play không? Có, dù rất hiếm. Trong trường hợp đó, tiêu chí cuối cùng để phân định thứ hạng sẽ là bốc thăm ngẫu nhiên do ban tổ chức giải thực hiện. Đây được xem là phương án cuối cùng và kém mong muốn nhất.
Luật fair-play là một nét chấm phá độc đáo và đôi khi tàn nhẫn trong bóng đá hiện đại. Đó không chỉ là một quy tắc trên giấy tờ mà còn là một yếu tố chiến thuật, buộc các đội bóng phải cân nhắc đến cả lối chơi và thái độ thi đấu. Hơn cả một tiêu chí xếp hạng, luật fair-play là lời nhắc nhở rằng trong bóng đá hiện đại, yếu tố kỷ luật cũng quan trọng không kém gì những bàn thắng.
