Nếu bạn từng xem bóng đá và thấy trên băng ghế huấn luyện có nhiều người mặc đồng phục giống nhau, hẳn đã thắc mắc: ai mới thực sự là người ra quyết định chiến thuật trên sân? Là Huấn luyện viên trưởng (HLV) hô hét chỉ đạo, Giám đốc Kỹ thuật (GĐKT) ngồi quan sát trên khán đài, hay trợ lý luôn cầm bảng chiến thuật bên cạnh? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ vai trò và giới hạn của từng vị trí, dựa theo quy định chính thức của FIFA và IFAB 2024–2025.
Vị trí và vai trò trong hệ thống huấn luyện
Trong bóng đá chuyên nghiệp, ban huấn luyện của một đội bóng thường gồm ba cấp chính:
Huấn luyện viên trưởng (Head Coach hoặc Manager) – người chịu trách nhiệm chuyên môn trực tiếp với đội một, bao gồm lựa chọn đội hình, chiến thuật, thay người và chỉ đạo trong trận đấu.
Giám đốc Kỹ thuật (Technical Director) – người hoạch định chiến lược phát triển dài hạn của đội bóng hoặc liên đoàn, giám sát công tác huấn luyện, tuyển chọn, phát triển cầu thủ trẻ.
Trợ lý HLV (Assistant Coach) – hỗ trợ HLV trưởng trong huấn luyện hàng ngày, quan sát trận đấu, đưa ra đề xuất chiến thuật hoặc thay người khi cần.
Theo IFAB – Laws of the Game 2024/2025, trong Luật 1 (Field of Play) và Luật 5 (The Referee), chỉ một người đại diện chính thức của đội – thường là HLV trưởng – được phép đưa chỉ dẫn kỹ thuật trong khu vực kỹ thuật (Technical Area). Các thành viên khác, bao gồm GĐKT hoặc trợ lý, chỉ được đưa ra lời khuyên nếu HLV cho phép và không được vi phạm quy định ứng xử (IFAB Law 1, Section “Technical Area – Requirements and Responsibilities”).
Điều này có nghĩa: chỉ HLV trưởng là người có quyền chính thức ra quyết định chiến thuật trong trận đấu. GĐKT và trợ lý đóng vai trò hỗ trợ, không trực tiếp ra lệnh trên sân.
Vai trò cụ thể trong trận đấu
HLV trưởng: Là người duy nhất chịu trách nhiệm cuối cùng về chiến thuật, đội hình và kết quả. Ông/bà có quyền thay người, điều chỉnh chiến thuật, chỉ đạo cầu thủ và trao đổi với trọng tài thứ tư khi cần.
GĐKT: Thường không ngồi trong khu kỹ thuật mà theo dõi từ trên khán đài hoặc văn phòng kỹ thuật. Vai trò của họ thiên về định hướng chiến lược dài hạn, ví dụ như chọn lối chơi cho toàn đội, xây dựng học viện trẻ, hoặc chọn triết lý huấn luyện. Trong trận đấu, họ không có quyền can thiệp chiến thuật trực tiếp.
Trợ lý HLV: Là người truyền đạt và hỗ trợ. Trợ lý có thể quan sát và báo cáo tình huống chiến thuật, gợi ý thay người hoặc thay đổi hệ thống, nhưng quyết định cuối cùng vẫn thuộc về HLV trưởng.
FIFA và IFAB đều quy định rõ rằng mọi chỉ đạo đến cầu thủ trong khu vực kỹ thuật phải do người được đăng ký chính thức làm “Team Official” phát ngôn, thường là HLV trưởng (IFAB Law 1 – Technical Area, 2024).
Quy định liên quan (luật FIFA – IFAB 2024/2025)
Theo Luật 1 – The Field of Play (Technical Area):
“Only one person at a time is authorised to convey tactical instructions from the technical area.”
(Chỉ một người tại một thời điểm được phép đưa ra chỉ đạo chiến thuật từ khu kỹ thuật.)
Điều này xác định rõ ràng:
Người đưa ra chiến thuật chính thức là HLV trưởng, hoặc người được ủy quyền tạm thời nếu HLV bị truất quyền chỉ đạo.
Các thành viên khác (GĐKT, trợ lý, bác sĩ…) phải giữ thái độ đúng mực, không gây mất trật tự hoặc tranh cãi với trọng tài.
Nếu vi phạm, trọng tài có quyền cảnh cáo (thẻ vàng) hoặc truất quyền chỉ đạo (thẻ đỏ) cho người đó – theo Luật 12 – Fouls and Misconduct (Misconduct by team officials).
Ví dụ thực tế
Tại Champions League 2010/11, UEFA đã cấm chỉ đạo HLV Jose Mourinho (Real Madrid) 2 trận vì yêu cầu Xabi Alonso và Sergio Ramos (đã lãnh một thẻ vàng) cố tình câu giờ để nhận thẻ đỏ nhằm "tẩy thẻ" trước khi bước vào vòng loại trực tiếp. Thuyền trưởng Los Blancos nhận án cấm và trợ lý Aitor Karanka đã thay thế HLV người Bồ Đào Nha dẫn dắt Real trong trận thắng Auxerre 4-0 vào ngày 9/12/2010.
Tương tự, ở EURO 2024, trong trận Đức – Scotland, ống kính nhiều lần ghi lại cảnh Giám đốc Kỹ thuật Rudi Völler ngồi trên khán đài trao đổi qua bộ đàm với ban huấn luyện, nhưng ông không thể trực tiếp ra lệnh cho cầu thủ, vì điều đó vi phạm quy định IFAB.
Những ví dụ này cho thấy dù GĐKT có tầm ảnh hưởng chiến lược lớn, quyền chiến thuật trong trận đấu luôn thuộc về HLV trưởng và người được đăng ký hợp lệ trong khu kỹ thuật.
Hiểu lầm phổ biến
GĐKT có quyền chỉ đạo cầu thủ trong trận đấu?
→ Không. Theo IFAB, chỉ người được chỉ định trong danh sách thi đấu (thường là HLV trưởng) mới được đưa ra chỉ đạo chiến thuật.
Trợ lý có thể tự thay người nếu HLV đồng ý trước không?
→ Chỉ khi HLV bị truất quyền hoặc vắng mặt, và Liên đoàn hoặc BTC xác nhận người thay thế tạm thời.
Nếu HLV bị đuổi, GĐKT có thể xuống sân chỉ đạo?
→ Không thể, trừ khi ông đã được đăng ký chính thức là thành viên đội trước trận. Nếu không, đội sẽ cử trợ lý hoặc người khác trong danh sách thay thế.
Trong bóng đá hiện đại, HLV trưởng là người duy nhất có quyền ra quyết định chiến thuật chính thức trên sân. Giám đốc Kỹ thuật định hướng đường lối lâu dài, còn trợ lý là cánh tay phải hỗ trợ trong huấn luyện và quan sát chiến thuật. Cả ba cùng tạo nên bộ máy vận hành chiến lược, nhưng vai trò và giới hạn được FIFA và IFAB quy định rõ ràng để đảm bảo tính minh bạch trong thi đấu.
